Narkotyki dla małych dzieci

CKnD (ZT) na ADHD - Wojciech Orliński
Dzieciństwo na prochach - Maria Kruczkowska

"Wysokie Obcasy" nr 23 (63) 10 czerwca 2000
Dodatek do "Gazety Wyborczej"

---

CKnD (ZT)

Jestem ojcem dwóch rozbrykanych chłopców (i jednego jeszcze za małego na bycie rozbrykanym, ale i ten ma zadatki). Jeśli chodzi o wykryty przez amerykańskich psychologów zespół nadpobudliwości i braku koncentracji, czyli ADHD, u dzieci, to myślę, że mógłbym o nim napisać ogromną monografię (gdybym tylko mógł się skoncentrować). Istotnie, jest to niezwykłe zjawisko i często trudne do zrozumienia dla kogoś, kto się z nim nie styka.

A jednak, gdyby ktoś mi dal do ręki pigułki do zamieniania dzieci w potulnych kujonów, wrzuciłbym je od razu do sedesu. Dlaczego? Bo uważam, że środki psychotropowe należy podawać tylko naprawdę bardzo ciężko chorym, wobec których wszystkie inne metody zawodzą. To samo zresztą myślę o środkach przeciwdepresyjnych, uspokajających, pobudzających itd. Amerykanie - najwięksi konsumenci takich chemikaliów na świecie - najwyraźniej myślą inaczej. Pisze o tym Maria Kruczkowska w artykule "Dzieciństwo na prochach".

Po raz pierwszy z nazwą ritalin zetknąłem się w moim ulubionym amerykańskim miesięczniku "Mad". Zamieścił on komiksową historyjkę o trzech matkach omawiających psychotropy, jakimi szprycują swoje dzieci. Po wymienieniu całej listy chemikaliów dwie matki zauważają, że pociecha tej trzeciej jest wyjątkowo grzeczna, jakby brała jakieś supersilne środki, i pytają, co ona stosuje. "CKnD (ZT)"- wyjaśnia trzecia matka. "CKnD (ZT)? Co to jest? Jak to działa? Gdzie to można dostać?" emocjonują się jej rozmówczynie. "Czytanie Książek na Dobranoc (Zamiast Telewizji)" - brzmi odpowiedź.

Czytanie Książek na Dobranoc działa na dzieci (i na dorosłych) jak najsilniejszy narkotyk, ale jest czasochłonne. Amerykanie nie mają na to czasu. Na nic zresztą nie mają czasu. Wolą dać dziecku ritalin - pigułkę na grzeczność - niż marnować czas na jego wychowywanie. Wolą zażyć viagrę, niż tracić czas na grę wstępną. Dochodzą do (słusznego) wniosku, że takie życie nie ma żadnego sensu, i zażywają prozac, pigułkę przeciwdepresyjną. Co im zajmuje tak wiele czasu? Oczywiście, zarabianie na te pigułki.

Wojciech Orliński

---

DZIECIŃSTWO NA PROCHACH

BOBBY, ośmiolatek z Kalifornii, łyka codziennie dwanaście tabletek psychotropowych, w kolejności: dexedrinę, neurontin, anafaril. Na uspokojenie, wyciszenie, poprawę koncentracji, rozładowanie agresji. Część z nich podaje mu w domu w San Francisco mama, pozostałe pielęgniarka szkolna, która zagląda w południe do jego klasy z wózeczkiem i jednorazowymi kubkami z woda do popicia. Bobby nie jest bowiem jedynym uczniem, który bierze takie leki.

W dzisiejszej Ameryce do psychiatry wysłano by małego Edisona (nie mógł nauczyć się czytać i pisać), Andersena (miał napady płaczu) i Einsteina (długo nie mówił, potem okazał się krnąbrny), na dobrą sprawę, większość ludzi wybitnych.

W Stanach Zjednoczonych lawinowo rośnie liczba dzieci leczonych środkami psychotropowymi: zażywa je już pięć milionów, sam ritalin, pochodną amfetaminy - cztery miliony. Bobby nie jest też najmłodszym pacjentem amerykańskiej psychiatrii. Leki psychotropowe biorą już dwulatki.

Bobby przeszkadza

Historię Bobby"ego opisuje w internetowym salonie dyskusyjnym dr Lawrence H. Diller, pediatra z zamożnego osiedla w San Francisco.

Dr DiIIer praktykuje od przeszło 20 lat. Pisze, że trafiają do niego setki dzieci z problemami szkolnymi i rodzinnymi. Zastrzega, że nie jest przeciwny podawaniu ritalinu - tylko w ubiegłym roku wypisał 700 recept na ten lek. Ale jako pediatra jest coraz bardziej zaniepokojony gotowością rodziców i lekarzy do podawania dzieciom leków psychotropowych.

Pouczająca historia Bobby"ego zaczyna się w przedszkolu. Panie skarżyły się, że trzyletni Bobby jest nadpobudliwy, że przeszkadza im w zajęciach. W tym czasie między rodzicami Bobby"ego przestało się układać i postanowili się rozejść. Bobby przerzucany był między domami mamy i taty. Carol, matka Bobby"ego, która już od siedemnastu lat zażywała leki psychotropowe, bardzo źle znosiła całą sytuację. Bobby męczył ją. Skarżyła się, że dziecko jest w stosunku do niej agresywne i ma ataki histerii.

Kiedy Bobby skończył cztery lata, Carol zabrała go do terapeuty dziecięcego. Ten orzekł, że to ADHD, czyli nadpobudliwość połączona z zaburzeniami koncentracji - przypadłość coraz częściej rozpoznawana u amerykańskich dzieci. Rok później pediatra zapisał chłopcu ritalin, środek, który jeszcze w latach sześćdziesiątych uważany był w Stanach za narkotyk, pokątnie sprzedawano go w złych dzielnicach. Lek miał sprawić, że dziecko stanie się spokojniejsze.

Pod chemiczną kontrolą

Ritalin nie pomógł, więc na prośbę matki Bobby"ego kolejny prywatny pediatra zapisał mu dodatkowo dexedrinę, lek stosowany w leczeniu nadpobudliwości. Umęczona synem Carol zamówiła kolejną wizytę u psychiatry dziecięcego. Ten wydał nową diagnozę: łatwość, z jaką Bobby wpada w gniew, może oznaczać początek depresji. Bobby zaczął dostawać welbutrin, lek antydepresyjny.

Dziecko miało kłopoty z zasypianiem. Carol poskarżyła się lekarzowi, że syn "doprowadza ją do szału". Chłopiec dostał anafaril, silny środek uspokajający, dawniej zapisywany jedynie dorosłym cierpiącym na depresję. Pigułka sprawiała, że chłopiec szybko zasypiał. Ale kiedy Bobby przenosił się na weekend do ojca, nie brał anatarilu. Jim twierdził, że przy nim Bobby jest na ogół grzeczny, ataki złości zdarzyły mu się jedynie trzy albo cztery razy w ciągu trzech lat. Na własną odpowiedzialność dawał mu "drugs holidays", czyli odstawiał leki.

Gdy Bobby miał siedem lat, boleśnie ukłuł koleżankę ołówkiem. Carol zabrała go na konsultację do prywatnej kliniki psychiatrycznej. Tam stwierdzono, że Bobby cierpi na zespól maniakalno-depresyjny. To już nie były przelewki i dziecko zaczęto dostawać neurontin, lek przeciwpadaczkowy, nieprzetestowany na dzieciach poniżej 12 lat, obecnie stosowany w psychiatrii amerykańskiej jako "środek na ustabilizowanie nastroju".

Doktor Diller był piątym lekarzem, do którego trafiło to dziecko. Ośmiolatek brał dexedrinę rano, neurontin trzy razy dziennie, a anafaril przed snem. Razem dwanaście tabletek.

- Zbadałem go i stwierdziłem, że po prostu mam przed sobą nieszczęśliwego małego chłopca, rozdartego między kłócącymi się rodzicami - pisze lekarz, w internetowym salonie dyskusyjnym salon.com.

Syndrom nieznośnych dzieci

Ameryka wierzy w cudowne pigułki, które błyskawicznie rozwiązują każdy życiowy problem. Psychiatryzacja i medykalizacja wychowania to prawdziwa rewolucja kulturowa. Tak jak ciało ludzkie stało się w Ameryce materiałem do plastycznej obróbki, tak i kształtującą się osobowość dziecka można korygować lekami psychotropowymi.

Wystarczy nazwać kłopoty wychowawcze w języku medycznym. Kiedy amerykańskie dziecko nie może usiedzieć w miejscu, gubi rzeczy, jest zbyt rozgadane, jego rodzice nie mówią, że jest nieznośne, ale podejrzewają je o ADHD. Ten czteroliterowiec, który oznacza zespół nadpobudliwości i trudności w koncentracji uwagi, zrobił oszałamiającą karierę w Stanach Zjednoczonych. Jego symptomy są na tyle ogólnikowe, ze diagnoza zależy w dużej mierze od nastawienia lekarza, np. dziecko macha rękami i nogami, jest źle zorganizowane, wykrzykuje odpowiedzi, nie czekając na swą kolej. Zmęczeni rodzice i nauczyciele łatwo mogą przypisać ADHD bystremu dziecku, które znużone nudną lekcją zatapia się w myślach, albo ruchliwemu, które denerwuje mamę, bo wszędzie się gramoli i wspina. W Stanach Zjednoczonych już u czterech milionów dzieci zdiagnozowano ADHD.

ADHD zaraziła się Europa Zachodnia. - Ciągle okazuje się, że ktoś z naszych znajomych ma dziecko z zespołem ADHD, które musi brać leki - mówi mi zaprzyjaźniona dziennikarka holenderska Renee Postma.

ADHD jest hasłem o tyle chwytliwym, że podczas gdy z nieznośnym dzieckiem trzeba jakoś wytrzymać aż dorośnie (czasem dając mu klapsa czy rwąc sobie włosy, jak kto woli) na ADHD wystarczy podać lek. Na każdym rozpoznaniu ADHD zarabia koncern CibaGeigy, producent ritalinu. Stany konsumują 80 proc. produkcji tego leku.

CZY I NAM TO GROZI Polskie Ministerstwo Zdrowia nie zgodziło się na stosowanie ritalinu nawet w stwierdzonych przypadkach ADHD. Zdaniem Ireny Namysłowskiej, krajowego konsultanta psychiatrii dzieci i młodzieży, riatlin nie jest niezastąpiony w leczeniu ADHD. Namysłowska ograniczyłaby jednak stosowanie leków psychotropowych do ściśle określonych przypadłości: ADHD i zepołu Tourette"a (rzadkie zaburzenie organiczne, objawiające się m.in. tikami, przymusem wykonywania dziwacznych czynności). Wyklucza leczenie nimi depresji dziecięcej, którą należy leczyć psychoterapią.

Depresja i ekspresja

Krytycy leczenia dzieci psychotropami, tacy jak Mary Eberstadt z amerykańskiej konserwatywnej Heritage Foundation, piszą, że ritalin działa jak narkotyk. Jego zażywaniu towarzyszą podobne objawy - bezsenność i depresja. Po odstawieniu leku pacjenci przeżywają podobne objawy abstynencji jak narkomani. Substancją zawartą w kapsułkach handlują gangi młodzieżowe. Nie bez powodu lekarze zalecają przerwy na odtruwanie organizmu, tzw. drugs holidays.

- Leki psychostymulujące przytłumiają ekspresję emocjonalną dziecka - pisze dr Peter R. Breggin, jeden z głównych przeciwników leczenia dzieci psychotropami. - Są wygodne dla dorosłych, którzy zajmują się dziećmi, ale fatalne dla ich rozwoju psychicznego i emocjonalnego.

Głos przeciwników zagłusza jednak wrzawa zwolenników ritalinu. Ich potężne lobby (tworzą je głównie rodzice) prowadziło kampanię na rzecz możliwości dokupywania ritalinu bez recepty. Skompromitowali się, bo ujawniono, że producent leku zasilił ich konto kwotą 900 tysięcy dolarów, o czym lobby nie poinformowało opinii publicznej.

Zgubny wpływ napojów gazowanych

"Zachowanie dziecka jest sygnałem, który trzeba postarać się zrozumieć. Tymczasem w Ameryce eliminuje się te sygnały" - pisze dr Breggin.

Eric Harris, uczeń szkoły w Littleton, który rok temu zastrzelił kilkunastu kolegów i nauczyciela, a potem popełnił samobójstwo, był leczony na depresję. Zażywał luvox, środek antydepresyjny. Być może jego rodzice mieli w związku z tym złudne poczucie bezpieczeństwa - byli pewni, że agresja syna jest pod chemiczną kontrolą. Pokój Harrisa był arsenałem broni. Nastolatek nieomal na oczach wszystkich szykował ładunki, którymi chciał wysadzić szkołę, nakręcił na wideo scenariusz przyszłej zbrodni i opisywał krok po kroku swe zamierzenia w pamiętniku. Ale przecież znajdował się pod opieką fachowców. Luvox likwidował niepokojące objawy, ale nie ich źródło.

Zbrodnia w Littleton nie zachwiała wiary Amerykanów ani w dobrodziejstwa prawa do posiadania broni, ani w sens załatwiania kłopotów wychowawczych za pomocą leków psychotropowych. Ba. coraz więcej amerykańskich rodziców zwraca się z problemami wychowawczymi do psychiatry.

Młodzi Amerykanie nie wiedzą, jak być rodzicami i nie umieją wychowywać swoich dzieci - mówi Grażyna Gutenberg, szkolny psycholog ze stanu Maryland. Dlaczego tych zaburzeń wśród dzieci amerykańskich jest coraz więcej? - pytam Gutenberg. Bo coraz lepiej diagnozujemy, wykrywamy więcej problemów - odpowiada.

Wzrost liczby zaburzeń tłumaczy też obciążeniami genetycznymi. Od lat siedemdziesiątych roczniki dzisiejszych rodziców eksperymentowały z narkotykami. W Stanach Zjednoczonych dużo pisze się też o szkodliwości genetycznie modyfikowanej żywności, dodatków do pieczywa i napojów gazowanych.

Ryszard Praszkier, psycholog, przyznaje, że dzieci z zespołem ADHD jest w Ameryce więcej. Ale dodaje, że polityka amerykańskich towarzystw ubezpieczeniowych, które z oszczędności preferują farmakologię, sprawia, że np. nerwice, które powinno się leczyć terapią, określa się jako depresje i zapisuje się na nie leki.

CO TO JEST ADHD? ADHD to skrót angielskiej nazwy Attention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne tak opisuje ADHD: Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów zaburzeń koncentracji uwagi musi utrzymywać się przez przynajmniej sześć miesięcy. Objawy są nadmiernie nasilone w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku, znacznie utrudniają funkcjonowanie dziecka w domu i szkole. Zaburzenia koncentracji uwagi: dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych i zabawy; często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi; często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie dlatego, że nie rozumie instrukcji; często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy; unika zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego (np. odrabiania prac domowych); często gubi rzeczy niezbędne do pracy i zabawy, np.: zabawki, ołówki, książki; łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców. Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów nadruchliwości i impulsywności musi utrzymywać się przez przynajmniej sześć miesięcy. Objawy są nadmiernie nasilone w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku, znacznie utrudniają funkcjonowanie dziecka w domu i szkole. Nadruchliwość: dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub nóg, nie jest w stanie usiedzieć w miejscu; wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe; często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczynkiem; często jest w ruchu, "biega jak nakręcone"; często jest nadmiernie gadatliwe. Impulsywność: często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości; często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej; często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy). Niektóre objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej muszą ujawnić się przed siódmym rokiem życia dziecka, występować i w szkole, i w domu. Przed zdiagnozowaniem ADHD trzeba wykluczyć inne choroby, np. alergię, wady słuchu i wzroku, nadczynność tarczycy, astmę. Wg: Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Washington: American Psychiatrie Association 1994, s. 78-85 - tłumaczenie M. Liwska, T. Wolańczyk, A. Krakowski

Depresja niemowlaka

- Cywilizacja amerykańska jest nastawiona na natychmiastowy efekt, nie uznaje skutku odroczonego. Ma być szybko, łatwo i skutecznie - mówi Ryszard Praszkier. - Farmakologia psychiatryczna podejmuje się uregulować wszystko, co przeszkadza w funkcjonowaniu w społeczeństwie sukcesu.

W Ameryce do psychiatry można trafić nieomalże zaraz po urodzeniu. Zdarza się diagnozowanie depresji u niemowląt. Nieprzetestowane na dzieciach leki antydepresyjne, neuroleptyki, środki nasenne zapisywane są przedszkolakom, a nawet niemowlętom. Od 1991 do 1995 roku trzykrotnie wzrosła liczba dzieci w wieku od 2 do 4 lat, które biorą ritalin. W tych samych latach lekarze dziecięcy wypisali im dwukrotnie więcej recept na leki antydepresyjne. Tym, które mają problemy z zasypianiem, zapisuje się coraz częściej klonidynę, do tej pory stosowaną w leczeniu nadciśnienia u dorosłych.

Nie ulega wątpliwości, że co najmniej część dzisiejszych najmłodszych pacjentów psychiatrycznych również w przyszłości będzie klientami gabinetów psychiatrycznych.

Dzieciństwo jako choroba umysłowa

Grażyna Gutenberg wylicza mi objawy, które sugerują konieczność podania leków psychotropowych: chodzenie po chodniku według zawsze tego samego wzoru (np. ruchem konika szachowego), wstręt do określonych pokarmów albo obrzydzenie, które zmusza np. do wycinania każdej żyłki z mięsa, zbyt częste, obsesyjne mycie rąk. Typowe nerwice natręctw - mówi Gutenberg. Słuchając jej, zaniemówiłam. Przy takim rozpoznaniu niewiele dzieci się uchowa.

W Ameryce do psychiatry może trafić dziecko, które cierpi na nocne koszmary, samotne, zbyt ruchliwe. Oceniają to rodzice, którzy mają o połowę mniej czasu dla swych dzieci, niż ich rodzice mieli go dla nich, i bezsilni nauczyciele. Amerykańskim gabinetom psychiatrycznym i laboratoriom psychofarmakologicznym nie grozi plajta.

Psychiatria dziecięca musi uwzględniać aspekt rozwojowy dziecka. Zadać sobie pytanie, czy ma do czynienia z objawami trwałymi, czy przejściowymi. Rozwój dziecka postępuje skokowo, tzn. jedna funkcja (np. ruchowa) rozwija się, a druga (np. mowa) chwilowo się cofa. Nie da się tu po prostu przenieść doświadczeń psychiatrii dorosłej. Ale to właśnie się dzieje. Traktuje się dzieciństwo jak chorobę umysłówą - mówi Ryszard Praszkier.

Amerykańscy lekarze zapewniają, że są w stanie odróżnić bez trudności przejściowe problemy dzieciństwa i wieku dorastania, które obęda się bez farmacji, od prawdziwych zaburzeń, które przeszkadzają dziecku normalnie funkcjonować i które trzeba leczyć. Ale są pod presją rodziców, którzy nalegają na radykalne rozwiazania.

- Często rodzice przychodzą i mówią, że dziecko jest nieposłuszne i proszą, żeby coś z tym zrobić - mówi Gutenberg.

Psychotropy w Białym Domu

Amerykańskie środowisko medyczne, które do tej pory popierało psychofarmakologię, jest poruszone publikacją w tegorocznym lutowym numerze "Journal of the American Medical Association" o lawinowym wzroście stosowania psychotropów w leczeniu dzieci od lat dwóch do czterech. Hillary Clinton, która startuje w wyborach na senatora Nowego .Jorku, zwołała W Białym Domu naradę, by uczulić amerykańskich lekarzy i rodziców na niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem leków psychotropowych u małych dzieci.

Dorośli, którzy sami szukają odpowiedzi na własne problemy w prozacu, łatwo prowadzą dzieci do psychoatry. Zdumiewająca jest beztroska, z jaką Amerykanie faszerują dzieci nieprzetestowanymi na nich lekami psychotropowymi. Moda, presja otoczenia i wygoda sprawiają, że pomija się nawet te względy ostrożności, którymi otoczone jest przepisywanie takich leków dorosłym. W końcu niewielu internistów odważyłoby się zapisać lek prsychotropowy dorosłemu. Bobby"emu takie leki zapisywali bez obaw pediatrzy.

"Wczesne dzieciństwo to czas najinternsywniejszego rozwoju mózgu. Nie wiemy, jakie mogą być konsekwencje podawanie w tym okresie leków psychotropowych" - pisze dr Joseph Coyle, psychiatra wykładający na Harvardzie w "Journal of The American Medical Association".

Ale zaraz po tym artykule odezwał się chór obrońców "pigułek na święty spokój". Dyskusyjną stronę internetową "New York Times" zasypała poczta od rodziców, którzy zapewniają, że nie wyobrażają już sobie życia bez ritalinu.

Maria Kruczkowska