Według najnowszej analizy danych, w hrabstwach USA, w których działają licencjonowane punkty sprzedaży marihuany, odnotowuje się średnio o 30% mniej zgonów związanych z opioidami niż w tych, gdzie legalne sklepy nie funkcjonują. Badacze wskazują na efekt substytucyjny – osoby poszukujące ulgi w bólu mogą częściej sięgać po konopie zamiast po niebezpieczne opioidy, takie jak heroina czy leki na receptę.
Badanie i metodologia
Autorem analizy jest Julien Berman, student ekonomii Uniwersytetu Harvarda. Wykorzystał on dane z Uniwersytetu Michigan dotyczące lokalizacji punktów sprzedaży marihuany, porównując je z trendami w przedawkowaniach opioidów w okresie 10 lat.
Berman podkreśla, że zwiększenie dostępności marihuany – oraz obniżenie jej kosztu – może:
- skłaniać obecnych użytkowników opioidów do wyboru bezpieczniejszej alternatywy,
- zapobiegać inicjacji opioidowej u nowych użytkowników.
Aby wykluczyć wpływ innych czynników, takich jak rozszerzony dostęp do naloksonu, porównano także hrabstwa w tym samym stanie, gdzie część dopuszczała sprzedaż detaliczną marihuany, a część nie.
Efekt w czasie
Największe spadki liczby zgonów widoczne były w pierwszych latach po otwarciu punktów sprzedaży. Po dekadzie wskaźnik zgonów związanych z opioidami w tych jurysdykcjach był średnio o 27% niższy niż w miejscach bez legalnych sklepów.
Ograniczenia badania
Autor zwraca uwagę na możliwe błędy w identyfikacji firm w bazach danych oraz na fakt, że niektóre powiaty mogły wdrożyć własne programy ograniczające użycie opioidów. Jednak kluczowa obserwacja – że spadki następowały tuż po otwarciu punktów sprzedaży – silnie sugeruje realny efekt substytucyjny.
Marihuana jako narzędzie redukcji szkód
Wyniki Bermana wpisują się w rosnący zbiór badań wskazujących, że legalizacja marihuany (zarówno medycznej, jak i rekreacyjnej) może ograniczać skalę kryzysu opioidowego. Wcześniejsze badania wykazały m.in., że:
- codzienne stosowanie konopi przez osoby z przewlekłym bólem zwiększa szanse na zaprzestanie używania opioidów,
- legalizacja marihuany zmniejsza liczbę wypisywanych recept na leki opioidowe,
- w stanach z dostępem do medycznej marihuany producenci opioidów wypłacają mniej wynagrodzeń lekarzom specjalizującym się w leczeniu bólu.
Raporty Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego (AMA) z 2023 roku pokazują, że około 1/3 pacjentów z przewlekłym bólem używa konopi jako substytutu innych leków przeciwbólowych, a udostępnienie CBD może redukować liczbę recept opioidowych o 6–8%.
Konopie a leczenie bólu
Badania kliniczne potwierdzają, że marihuana może być równie skuteczna jak opioidy w leczeniu przewlekłego bólu niezwiązanego z nowotworem, a jednocześnie powoduje mniej działań niepożądanych i rzadziej prowadzi do przerwania terapii. Ponad połowa pacjentów z przewlekłym bólem mięśniowo-szkieletowym uznaje konopie za skuteczniejsze niż inne leki przeciwbólowe, a 40% ograniczyło stosowanie farmaceutyków od czasu rozpoczęcia terapii konopiami.
Wniosek: Dane coraz wyraźniej pokazują, że legalizacja i łatwy dostęp do marihuany mogą realnie ratować życie, ograniczając liczbę śmiertelnych przedawkowań opioidów i zmniejszając uzależnienie od leków przeciwbólowych.
Marihuana a kryzys opioidowy — 7 lat badań później. Polemika z dr Kennethem Finnem
W 2018 roku dr Kenneth Finn opublikował analizę, w której podważał wcześniejsze doniesienia o tym, że legalizacja marihuany może ograniczać kryzys opioidowy. Wskazywał, że wcześniejsze korelacje były złudne, a w rzeczywistości w wielu stanach po legalizacji śmiertelność opioidowa rosła. Był to jeden z najczęściej cytowanych argumentów przeciwników legalizacji.
Jednak po 7 latach mamy znacznie więcej danych — zarówno z dłuższego okresu, jak i z badań o lepszej metodologii. Wyniki pokazują, że rzeczywistość jest bardziej złożona, a część wniosków Finna była przynajmniej częściowo błędna.
Nowa analiza: 30% mniej zgonów tam, gdzie są sklepy z marihuaną
Według opublikowanej w 2025 r. analizy Juliena Bermana (Uniwersytet Harvarda), w hrabstwach, w których działają punkty sprzedaży marihuany, liczba zgonów z powodu opioidów jest średnio o 30% niższa niż w hrabstwach bez legalnych sklepów.
Berman wykorzystał dane z 10 lat, uwzględniając lokalizację sklepów na poziomie hrabstw, a nie całych stanów, co pozwoliło uniknąć efektu „uśredniania” różnych realiów lokalnych.
Efekt jest najsilniejszy w pierwszych latach po otwarciu punktów sprzedaży, ale utrzymuje się również po dekadzie (27% niższa śmiertelność).
To ważna różnica względem analizy Finna — tam okres po legalizacji był krótki, a dane agregowano na poziomie stanowym, co mogło maskować lokalne trendy.
Co z badaniami z 2024 r., które sugerowały wzrost zgonów po legalizacji?
Analiza trendów z 2024 r. wskazywała na szybszy wzrost śmiertelności opioidowej w niektórych stanach po legalizacji. Ale:
- Okres obserwacji był krótki — w wielu stanach tylko 2–4 lata po wejściu prawa.
Dane były zbierane na poziomie stanów, co nie uwzględniało, że w wielu miejscach sklepy
- otwarto znacznie później lub wcale.
- Brakowało pełnej kontroli zmiennych zakłócających, takich jak dostępność fentalylu czy lokalne programy antyopioidowe.
- Sam wynik był korelacją, a nie dowodem przyczynowości.
W praktyce oznacza to, że te badania mogły błędnie przypisać legalizacji efekty spowodowane innymi czynnikami.
Efekt substytucyjny jest realny
Nowsze badania wielokrotnie potwierdzają, że marihuana może zastępować opioidy w leczeniu bólu:
- Wśród pacjentów z przewlekłym bólem codzienne stosowanie marihuany wiąże się z większym prawdopodobieństwem odstawienia opioidów.
- Legalizacja marihuany medycznej zmniejsza liczbę recept na opioidy oraz wypłat od producentów tych leków dla lekarzy.
- W wielu stanach spadła liczba śmiertelnych przedawkowań, szczególnie tam, gdzie legalizacja nastąpiła wcześniej w trakcie kryzysu opioidowego.
Wnioski po 8 latach
- Wczesne analizy, jak ta Kennetha Finna, były oparte na ograniczonych danych i krótkiej obserwacji — dziś wiemy, że mogą one zniekształcać obraz sytuacji.
- Najnowsze badania z dłuższego okresu (10 lat) i większą precyzją geograficzną pokazują, że otwarcie sklepów z marihuaną jest powiązane ze znacznym spadkiem zgonów opioidowych.
- Efekt substytucyjny — zastępowanie opioidów marihuaną — ma solidne podstawy naukowe.
- Debata powinna opierać się na aktualnych danych, a nie na analizach sprzed dekady.
Co mówi dziś literatura?
- Są dane na efekt substytucyjny • Legalizacja medyczna wiązała się z 5,5–19,2% spadkiem wydawania opioidów wśród dorosłych ubezpieczonych komercyjnie (JAMA Oncology, 2023). • Prace przeglądowe i analizy wskazują na mniej recept na opioidy po wprowadzeniu przepisów dot. konopi i/lub dostępu do dispensariów (przegląd 2023; GIM 2023). • Dane z Utah (2024) sugerują raporcie stanowym spadek użycia opioidów przez pacjentów z bólem i mniejszą liczbę zgonów z przedawkowań leków na receptę po wdrożeniu programu medycznej marihuany.
- Są też wyniki „neutralne” • Duże badanie w Analiza trendów z 2024 r. łączyła legalizację z szybszym wzrostem śmiertelności opioidowej na poziomie jurysdykcji (korelacja, nie dowód przyczynowości). Jednak ten typ analizy z 2024 r. jest bardziej podatny na błędne wnioski niż badanie Bermana, bo jest krótszy, bardziej ogólny (dane stanowe zamiast lokalnych) i mniej kontroluje zmienne zakłócające. • W 2019 r. Shover i in. pokazali, że wcześniejsze negatywne skojarzenie między prawem MMP (medical marijuana policy) a śmiertelnością opioidową odwróciło kierunek po aktualizacji danych. Niemniej jednak te badania mają krótki horyzont czasowy, a metody analizy niekoniecznie uwzględniały wszystkie zmienne.
Podsumowanie: Dzisiejsza wiedza pokazuje, że marihuana — szczególnie w legalnym, kontrolowanym obrocie — może być elementem strategii ograniczania kryzysu opioidowego. Nie jest to panaceum, ale dane wskazują, że strach przed „pogorszeniem sytuacji” po legalizacji był przesadzony.
