Mózgi na dopalaczu

Siedzą w kółku terapeutycznym i patrzą w podłogę. A przecież żadnych narkotyków nie brali, nie pili na umór. Chcieli dobrze zdać egzamin, pochwalić się ładnym świadectwem na koniec roku. Pokolenie dzisiejszych 30-latków miało kawę, witaminę C w wielkich ilościach i amfetaminę.

– Syf, narkotyk syntetyczny, w życiu bym nie wziął fety – mówi Bartek, licealista, trzeci od lewej w kółku. Aby poprawić zdolność koncentracji, brał już: piracetam, donepezil, vicebrol, metylofenidat, modafinil i acodin. Bo o to w tym chodzi – żeby włączyć dopalacza mózgu przy jak najmniejszych „stratach własnych”. Kawa jest w porzo, ale działa krótko i słabo. Amfa zabija, robi z mózgu wnętrze kuchenki mikrofalowej. Ale są leki. Najnowszy krzyk mody.

===Piracetam===

Lekarz:

– Używa się go przede wszystkim w zespołach otępień występujących w efekcie choroby Alzheimera oraz udarów mózgu. Można zapisywać go pacjentom w przypadku występowania tzw. afazji, czyli unieruchomienia różnych części mózgu. Poprawia krążenie kilkudziesięciokrotnie.

Bartek:

– Wciska w fotel. Po raz pierwszy wziąłem, kiedy zorientowałem się, że mam egzamin semestralny o ósmej dnia następnego. Była 21. Trzy tabletki pozwoliły mi wrzucić w siebie 200-stronnicową książkę pełną wiedzy i nazajutrz wypluć z sensem potrzebne fragmenty. Skąd wiedziałem, ile tego trzeba wziąć? Przeprowadziłem eksperyment na sobie. Zobaczyłem, jak się czuję po jednej tabletce, odczekałem i wziąłem następne.

Bartek Siedzi trzeci od lewej, licząc od terapeuty, patrzy w sufit. Wygląd typowego, młodego intelektualisty: modna fryzura, t-shirt zespołu Kult, okulary. Brał piracetam przez dwa ostatnie lata liceum. Najpierw przed nauką do każdej klasówki, potem do każdej kartkówki, później przed wyjściem do szkoły. Każdego dnia. Teraz, kiedy nie weźmie, kostnieją mu stopy i dłonie. Nie potrafi skupić się na najprostszym, najkrótszym artykule w gazecie. Ale objawy fizyczne mogą ustąpić po kilku dniach, dużo gorsze są psychiczne: potrzeba wzięcia przed każdą nauką, nieumiejętność przyswajania sobie wiedzy bez leku.

Bartek robi rundkę. To w grupie wsparcia anonimowych lekomanów obyczaj polegający na tym, że każdy z uczestników terapii mówi kilka słów o sobie:

– Ciężko mi będzie na studiach (podjął je na płatnej uczelni, we wrześniu, bez egzaminów). Najgorsze jest to, że już do końca życia będę musiał chodzić na terapię. I nigdy nie odróżnię naturalnego marznięcia stóp od abstynencyjnego.

===Metylofenidat ===

Lekarz:

– Lek wyprodukowany z myślą o cierpiących młodych ludziach, przeznaczony do leczenia zespołu nadruchliwości ADHD. Teraz to modne stwierdzenie, ktoś podskakuje, biega na imprezie, dużo gada i od razu słyszę w tym czy tamtym towarzystwie: „Chyba masz ADHD”. W rzeczywistości to bardzo okrutna choroba, która może przysparzać niemal tyle cierpienia, co zespół Turetta. Metylofenidad działa stabilizująco poprzez to, że ma działanie zwiększające koncentrację, zmniejszające rozkojarzenie wywołane chorobą. Jeśli lek zażyje osoba zdrowa, jej koncentracja rzeczywiście zwiększa się wielokrotnie. Ale to ryzykowne.

Marta:

– Miałam poczucie, jakbym przyjęła balsam dla duszy. Uspokoił i pozwolił na koncentrację, niemal zainteresował tymi pierdołami z fizyki, których musiałam się nauczyć. Było tego strasznie dużo, a ja cierpliwie przewracałam kartkę po kartce i sporządzałam notatki. Znikła potrzeba nieustannego łażenia do kuchni i picia dwudziestej herbaty. Przestałam zajmować się dziesiątkami rzeczy, aby znaleźć alibi na to, że nie siadam do nauki. Nad ranem miałam już stertę notatek i byłam gotowa. Jedynym problem jest to, że kiedy lek przestanie działać, wywołuje nadmierną senność. Ale zarzuciłam dwie kawy, poszłam i klasówkę z fizyki napisałam bezproblemowo.

Marta Piąta od lewej, licząc od terapeuty. Siedzi dwa miejsca obok Bartka. Długie włosy, czarny sweter. Podryguje nogą. To dlatego, że brany bardzo długo i w dużych ilościach piracetam może niszczyć układ nerwowy, prowadzić do depresji i nerwicy. I Martę doprowadził. Trudno powiedzieć, że wywołał u niej objawy zbliżone do ADHD. Bez niego nigdy już jednak nie będzie tak spokojna jak przed zabawą w dopalacza.

Marta robi rundkę:

– W zespole odstawiennym najgorszy jest lęk przed czynnościami wymagającymi najprostszego zaangażowania intelektualnego. Nie mam leku, to niemal automatycznie oznacza: nie poradzę sobie. Muszę powolutku sobie tłumaczyć, że tamte złe czasy znikły, już nie biorę. A przyjdzie chwila, kiedy zniknie również ucisk w piersi, duszność i lęk. I wtedy będę normalną studentką, która siedzi w BUW-ie i się uczy. O tym marzę.

===Beta-blokery===

Lekarz:

– Bardzo popularne leki pomagające w chorobach krążenia, nadciśnieniu, chorobach niedokrwiennych serca oraz w zaburzeniach rytmu mięśnia sercowego. Co ciekawe, dla beta-blokerów medycyna znalazła ostatnio nowe zastosowanie. Mają one dodatkowe działanie antylękowe oraz uspokajające, próbuje się za ich pomocą leczyć m.in. stres pourazowy. Także u żołnierzy powracających z misji w Iraku oraz Afganistanie.

Paweł:

– Beta-blokery to jest towar dla stremowanych. Z jednej strony pomagają w przyswojeniu wiedzy. Z drugiej – osłabiają stres przed egzaminem, który, jak wiemy, bywa czasami bardzo silny, niemal nie do zniesienia. Co ciekawe, na różne osoby różnie działają – ja na przykład biorę i czuję się dobrze, wyluzowany, skoncentrowany, umiejętnie wydobywający z dna głowy potrzebną wiedzę. Na niektórych moich kolegów beta-blokery działają jednak usypiająco i zobojętniająco. A to efekt przesadny, niepożądany. Ale jak się je dopasuje do człowieka, to działają wyśmienicie.

Paweł Pierwszy po prawej, maturalna klasa elitarnego warszawskiego liceum. Bez beta-blokerów od trzech miesięcy. Wcześniej przejechał na nich cały rok. Dzień po dniu, bez przerwy, ze świadomością, że to leki spoza tzw. grupy narkotycznej. Więc bezpieczne. Przypadek Pawła jest ciekawy. Żadnych objawów fizycznych. Mówi, że niewielkie psychiczne. Mała motywacja do podjęcia terapii. Sytuacja dotarcia do osoby uzależnionej psychicznie od substancji, która nie uzależnia wyraźnie psychicznie, jest bardzo trudna. Alkoholik cierpi, trzęsie się, wymiotuje, ma świadomość upadku, rozpada się jego życie rodzinne i zawodowe. Ma namacalne dowody swojej choroby. Paweł po prostu się uczy, po prostu idzie do szkoły, po prostu spotyka się z dziewczyną. Bez stresu, na luzie, z równym tętnem.

Paweł robi rundkę:

– Nie wiem, czy przyjdę na następne zajęcia, to inicjatywa moich rodziców, żebym tu był. Osiągnęli to m.in. szantażem materialnym. Nie czuję się uzależniony.

Terapeuta:

– A mógłbyś usiąść do książki bez wzięcia tabletki? Pójść do kina?

Paweł:

– Mógłbym spróbować.

Terapeuta:

– I nie brać dzień, tydzień, miesiąc?

Paweł patrzy w podłogę. Pociera dłoń o dłoń.

===Cena===

Lekarz:

– Dla organizmu koszta przyjmowania tego rodzaju leków są wysokie. Czasem nawet bardzo. Organizm ma zdolność adaptacyjną. Przyzwyczajony do funkcjonowania w sytuacjach tak znacznie poprawionego krążenia, nie będzie potrafił działać bez tych leków. U osób starszych leki poprawiające krążenie przepisywane są w zasadzie dożywotnio. Ciężko wyobrazić sobie sytuacje, żeby na vicebrolu lub piracetamie „jechać” do śmierci od 18. roku życia. Po odstawieniu ciężko będzie wrócić do normalnej kondycji intelektualnej. Mogą pojawić się somatyczne (fizyczne, cielesne) problemy krążenia – marznięcie stóp i dłoni, osłabienie, nadmierna potliwość. Nie jest to uzależnienie w czystej postaci, ale równie niebezpieczny efekt zabawy najważniejszym systemem w ludzkim organizmie – systemem krwionośnym. Sytuację można porównać do silnika, któremu przez długi czas pompujemy wysokooktanową benzynę, aby jeździć na wysokich obrotach. Kiedy znowu dostanie 95 oktanów, zachowa się znacznie gorzej niż przed naszym eksperymentem. Moda na nowe dopalacze niesie ze sobą ryzyko związane także ze skutkami ubocznymi leków, które zdecydowaliśmy się brać: gwałtowne zmiany zachowania, nadmierna drażliwość, huśtawki nastrojów przypominające dwubiegunowe zespoły maniakalno-depresyjne.

Bartek po rundce, podczas rozmowy z terapeutą:

– Jasne, że zdawałem sobie sprawę z zagrożeń, ale myślałem, że mam świadomość tego, kiedy i ile mogę wziąć, a kiedy należy zrobić sobie porządną przerwę, wyspać się, zapomnieć, że istnieją tego rodzaju leki.

– Wiesz, co jest ciekawe? Że na początku powiedziałeś, że amfetamina to najgorszy syf… – mówi terapeuta Mirek.

– A teraz gadam jak narkoman?

– Teraz gadasz jak narkoman.

***

Imiona anonimowych lekomanów zostały zmienione.