Nowy naćpany świat

Jeden mało znany psychiatra bardziej wpłynął na kulturę popularną w XX wieku niż wielu muzyków i malarzy razem wziętych. Mało kto zauważył nekrologi zmarłego niedawno (w wieku 86 lat) Humphreya Osmonda, które pojawiły się w brytyjskich i amerykańskich dziennikach. Pół wieku temu ten psychiatra związany z uniwersytetami Princeton i Alabama jako pierwszy w sposób naukowy odkrył i opisał zdumiewające podobieństwo między zmianami zachodzącymi w umyśle ludzi chorych psychicznie a działaniem substancji halucynogennych. Najpierw opisał działanie meskaliny - składnika pejotlu używanego przez Indian w Meksyku. Potem zajął się kwasem lizergowym, który nosi przemysłową nazwę LSD.

Tuż po przeniesieniu się z Anglii do Kanady w 1952 r. Osmond zaszokował medyczny świat wynikami swych eksperymentów. Pięć lat później, podczas zjazdu Nowojorskiej Akademii Nauk, użył po raz pierwszy słowa "psychedelic", które utworzył z greckich wyrazów "psyche" (duch, umysł) i "delein" (objawiać się, manifestować). Użył tego słowa na określenie zmian zachodzących w ludzkiej świadomości pod wpływem halucynogenów. W swoim dzienniku odnotował: "Wierzę, że psychodeliki stwarzają szansę, choć może znikomą, by homo faber - przebiegły, bezwzględny, tępy i pazerny na przyjemności - przemienił się w tę inną istotę, której nadejście tak pochopnie obwieściliśmy: w homo sapiens - człowieka mądrego, pełnego zrozumienia, współczującego, w którego poczwórnej wizji sztuka, polityka, nauka i religia są jednością".

Wesoły autobus

W 1953 r. Aldous Huxley, autor m.in. "Kontrapunktu" i "Nowego wspaniałego świata", skontaktował się z Osmondem i poddał się eksperymentowi z meskaliną. Efektem była wydana rok później krótka rozprawa "Drzwi percepcji" ("The Doors of Perception") opatrzona mottem zaczerpniętym z twórczości angielskiego poety, malarza i wizjonera Williama Blake'a: "Gdyby oczyścić drzwi percepcji, każda rzecz jawiłaby się taka, jaka jest: nieskończona". Nie minęło 10 lat, a "Drzwi percepcji" stały się dla pokolenia hipisów i kontestatorów czymś w rodzaju katechizmu, a dla muzyków rockowych - Biblią, zaproszeniem do flirtu z absolutem, kosmicznym doświadczeniem. Reszty dokonała promocja LSD prowadzona przez takie kontrkulturowe autorytety, jak Allen Ginsberg ("Skowyt"), William Burroughs ("Nagi lunch") czy wreszcie Ken Kesey, autor "Lotu nad kukułczym gniazdem". Kesey skrzyknął przyjaciół i w autokarze pomalowanym jaskrawo, w psychodelicznym stylu nazwanym Day-Glo, ruszył w Amerykę, by głosić nową ewangelię pod wezwaniem "The Electric Kool-Aid Acid Test". Do rangi guru LSD urósł Timothy Leary, filozof i psycholog, którego zajęcia praktyczne ze studentami miały ściągnąć na niego kłopoty i uczynić "męczennikiem represyjnego systemu".

Wiedza o halucynogennych właściwościach różnych roślin, korzeni i grzybów jest prawdopodobnie równie stara jak znajomość procesu fermentacji alkoholu. Jak bowiem inaczej niż narkotycznymi wizjami wytłumaczyć zachowane do dziś opisy starożytnych krain szczęśliwości: od celtyckiego Avalonu po japońską Horai. To, co kiedyś było zazdrośnie strzeżoną tajemnicą szamanów i kapłanów, w latach 60. stało się za sprawą LSD powszechnie dostępne. Jeśli ktoś ignoruje znaczenie tego narkotyku, nigdy nie pojmie, skąd się wzięły takie albumy, jak "Sergeant Pepper's Lonely Hearts Club Band" Beatlesów, "Their Satanic Majesties Request" Rolling Stones czy piosenki "Eight Miles High" The Byrds. Nie zrozumie, skąd się wzięła nazwa The Doors, dlaczego w rocku pojawiły się elementy muzyki z Indii i o czym opowiada film "Żółta łódź podwodna".

Od psychozy do ekstazy

"Kwas nie jest dobry dla każdego mózgu. Tylko zdrowi, piękni, pełni nadziei, humoru i życiowego dynamizmu mogą szukać tych przeżyć" - przestrzegał Leary. A że niemal każdy w latach 60. za kogoś takiego się uważał, sprawy szybko wymknęły się spod kontroli. Łykane bez opamiętania LSD - zwykle w połączeniu z innymi narkotykami i alkoholem - objawiło swą destrukcyjną naturę. Niekończące się odloty Johna Lennona odegrały o wiele większą rolę w procesie rozpadania się The Beatles niż Yoko Ono. W krótkim odstępie czasu zmarli Brian Jones z The Rolling Stones, Jimi Hendrix, Janis Joplin, Jim Morrison z The Doors i Al Wilson z Canned Heat. Nikt nie wnikał, jaka substancja była bezpośrednio odpowiedzialna za te zgony. W 1970 r. LSD został ostatecznie zdelegalizowany.

O wiele łagodniejsza odmiana LSD powróciła do łask w czasach nowej fali. Szczególnym kultem otoczona została w Liverpoolu przez grupy Teardrop Explodes i Echo & The Bunnymen, dała też początek tzw. neopsychodelii. Do tego dość pojemnego worka wrzucano najpierw nagrania m.in. Sisters Of Mercy, The Cure czy Siouxsie & The Banshees, jak i nieco później płyty The Jesus And Mary Chain, My Bloody Valentine czy Spacemen 3. Później nadeszła epoka ecstasy, pochodnej amfetaminy, która błyskawicznie stała się niezbywalną częścią współczesnej sceny tanecznej, inspirując zarówno rock (The Stone Roses, Primal Scream, Oasis), jak i elektroniczne grupy w rodzaju Chemical Brothers i Massive Attack czy raperów - od Dr Dre, mentora Eminema, po OutKast i Jurassic Five.

Nurty acid house i acid jazz są przykładem żywotności terminologii z czasów panowania LSD. Zaś wymyślone przez Osmonda określenie "psychodeliczny" weszło na trwałe do słownika popkultury na określenie muzyki transowej, hipnotycznej - nieważne, czy będzie to rock, techno, czy drum'n'bass.