Czy świadek może odmówić odpowiedzi na pytania w sprawie o narkotyki? Analiza art. 183 K.p.k.

Zostałam wezwana w charakterze świadka na komisariat policji w sprawie o czyn z art. 62 ust. 2 i art. 59 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Domyślam się, o co chodzi, i nie mogę w swojej sytuacji szkodzić sobie oraz tej osobie, którą zatrzymano. Czy mogę uchylić się od odpowiedzi na niektóre pytania, powołując się na art. 183 K.p.k.? W jakiej formie świadek powinien powołać się na prawo do odmowy odpowiedzi? Czy wygłasza się jakąś specjalną formułkę, czy zgłasza się to ustnie? Dodam, że osoba, której prawa dotyczy, nie jest ze mną spokrewniona ani nie jest osobą bliską.

Wezwanie na policję w charakterze świadka w sprawie narkotykowej

Została Pani wezwana w charakterze świadka w sprawie dotyczącej posiadania środków odurzających i udzielania innej osobie wymienionych środków w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Zgodnie z art. 177 Kodeksu postępowania karnego (K.p.k.): „Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania”. Natomiast art. 183 § 1 K.p.k. stanowi: „Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe”.

Skorzystanie z cytowanego przepisy, dającego prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie, nie jest uzależnione od tego, czy podejrzany, oskarżony jest dla Pani rodziną, czy osobą bliską. Nawet jeśli jest to osoba obca, znajomy – ma Pani prawo odmówić odpowiedzi na zadane pytanie w oparciu o art. 183 § 1 K.p.k., wskazując, że odmawia Pani odpowiedzi na pytanie z uwagi na to, że odpowiedź może narazić Panią lub osobę dla Pani bliską na odpowiedzialność za przestępstwo. Natomiast dotyczy to postępowania przed sądem, czyli na rozprawie.

Prawo świadka do uchylenia się od odpowiedzi – orzecznictwo

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 czerwca 2021 r., IV KK 216/21, wskazał: „Podstawowe zadanie, jakie pełni w procesie karnym instytucja zawarta w art. 183 K.p.k., ma na celu ochronę interesów świadków. W związku z powyższym jedynie świadkowie, których na przykład sąd nie pouczył o przysługującym im prawie uchylenia się od odpowiedzi na pytania i którzy z prawa tego ze szkodą dla siebie nie skorzystali, mogą wskazywać naruszenie tego przepisu. Oskarżony natomiast nie ma takiego prawa”.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 27 listopada 2014 r. II AKa 399/14: „Doniosłość przepisu art. 182 § 3 K.p.k., jak i też przepisu art. 183 § 1 K.p.k. wymaga, aby zawrzeć w protokole rozprawy wyraźne stwierdzenie o toczącym się innym postępowaniu i wyraźne pouczenie świadka odpowiednio o treści tych przepisów oraz odebrać odeń stosowne oświadczenia w omawianej kwestii. Treść uprzedzenia i stanowisko świadka należy zatem odnotować w protokole”.

Pytania, które mogłyby narazić świadka lub osobę bliską na odpowiedzialność za przestępstwo

Jak zatem widać, zakres przedmiotowy art. 183 § 1 K.p.k. został ograniczony do odpowiedzi na pytanie, które mogłoby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Uprawnienie wynikające z tego przepisu przysługuje świadkowi, czyli tylko osobie, która nie jest sprawcą czynu, ani osobą określoną w art. 313 § 1 K.p.k. (zgodnie z wiedzą organu ścigania), ale osobą, która może posiadać wiadomości istotne dla ustalenia sprawcy lub dla ustalenia okoliczności popełnionego przez sprawcę przestępstwa. Świadek może, powołując się na treść art. 183 § 1 K.p.k., odmówić odpowiedzi na pytanie w każdej chwili, i to nie tylko na jedno, ale na każde pytanie, które mogłaby rodzić skutki, o jakich mowa w art. 183 § 1 K.p.k.

Wskazuję także, że zgodnie z art. 191 § 2 K.p.k. organ procesowy ma obowiązek pouczyć świadka o możliwości uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, gdy ujawnią się okoliczności objęte art. 183 § 1 K.p.k. Tu wskazuję również na wyrok SA w Katowicach z 21 stycznia 2010 r. II AKa 383/09: „Nieodzownym warunkiem odczytania zeznań złożonych przez świadka w postępowaniu przygotowawczym jest to, by świadek został uprzedzony o przysługującym mu prawie odmowy zeznań, w przeciwnym wypadku zeznania takie nie mogą podlegać ujawnieniu, a tym samym nie mogą być podstawą czynionych ustaleń faktycznych”.

Zatem podczas przesłuchania proszę wyraźnie odmówić odpowiedzi na pytanie (pytania), powołując się na ten artykuł, a podpisując swoje zeznanie, także sprawdzić, czy zostało to odnotowane w protokole z przesłuchania.

Przykłady

Znajomy w trudnej sytuacji prawnej

Kasia została wezwana na komisariat jako świadek w sprawie o posiadanie narkotyków. Podejrzewała, że może zostać zapytana o swoje kontakty z osobą zatrzymaną, której wcześniej pożyczyła mieszkanie na weekend. Aby uniknąć możliwości samooskarżenia, powołała się na art. 183 K.p.k., odmawiając odpowiedzi na pytanie dotyczące tej sytuacji.

Świadek na imprezie

Michał uczestniczył w imprezie, podczas której doszło do zatrzymania osoby za handel substancjami odurzającymi. Michał, mimo że sam nie był zaangażowany w żadne działania niezgodne z prawem, obawiał się, że jego odpowiedzi mogłyby sugerować, że wiedział o czynach tej osoby. Na komisariacie, gdy padły pytania o szczegóły wieczoru, odmówił odpowiedzi na pytania, powołując się na możliwość narażenia się na odpowiedzialność karną.

Przypadkowe spotkanie w nieodpowiednim miejscu

Anna została wezwana jako świadek w sprawie dotyczącej miejsca, w którym znaleziono większą ilość narkotyków. Okazało się, że wcześniej odwiedziła to miejsce, choć nie miała nic wspólnego z procederem. Obawiając się, że jej obecność mogłaby być błędnie interpretowana, skorzystała z prawa do odmowy odpowiedzi na pytania, które mogłyby ją narazić na odpowiedzialność.

Podsumowanie

Świadek ma prawo odmówić odpowiedzi na pytania, jeśli mogłyby one narazić jego lub osobę dla niego bliską na odpowiedzialność karną. Należy jasno powołać się na art. 183 K.p.k., a odmowę odpowiedzi organ procesowy powinien odnotować w protokole. Aby skorzystać z tego prawa, warto znać swoje obowiązki i uprawnienia, co pozwoli świadomie uczestniczyć w postępowaniu.Źródła:

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego - Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555
2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 listopada 2014 r. II AKa 399/14
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 stycznia 2010 r. II AKa 383/09