Używanie i postawy młodzieży szkolnej wobec substancji psychoaktywnych

UŻYWANIE I POSTAWY MŁODZIEŻY SZKOLNEJ WOBEC SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

NA PRZYKŁADZIE MIASTA MIELCA -rok 2001

(Badania - wyniki - wnioski )

Badaniami objęto młodzież szkolną pierwszych i trzecich klas szkół ponadgimnazjalnych w Mielcu - łącznie 832 osoby. Minimalna większość - 418 (50,2%) to uczniowie klas I. Natomiast 49,8% badanych stanowią uczniowie klas III. Respondenci w obu grupach to młodzież liceum ogólnokształcącego, technikum i zasadniczej szkoły zawodowej. Wśród badanej młodzieży 45,6% stanowiły dziewczęta, natomiast 54,4% chłopcy. W analizie mamy zatem dwie populacje, traktowane jako odrębne - uczniowie klas pierwszych szkół średnich (wiek ok. 15/16 lat) oraz młodzież z klas trzecich tych szkół (wiek ok. 17/18).

Badania zostały zrealizowane w IV kwartale 2000 roku, metodą ankiety audytoryjnej przeprowadzonej przez zespół ankieterów rekrutujących się spoza systemu szkolnictwa. Ankieterzy zostali przeszkoleni oraz wyposażeni w szczegółową instrukcję. Standaryzowane narzędzie badawcze stanowiła ankieta kwestionariusz zastosowana w Europejskim Programie Badań Ankietowych nad Uzależnieniem od Alkoholu i Narkotyków (ESPAD) przy Radzie Europy.
Schemat losowania zakładał równomierny rozkład próby w mieście przy jego maksymalnym rozproszeniu. Doboru populacji do badania dokonano metodą podwójnej próby losowej, jednostką losowania była klasa szkolna. Wyjściowym zestawem danych do losowania była lista szkół uzyskana z Wydziału Edukacji i Sortu Starostwa Powiatowego w Mielcu, zawierająca informacje o liczbie klas w każdej szkole. W trakcie losowania przy użyciu specjalnej procedury kontrolowano rozkład zmiennej - typ szkoły (zasadnicza zawodowa, technika i licea zawodowe oraz licea ogólnokształcące). W wylosowanych klasach badaniu poddano wszystkich obecnych na lekcji uczniów, dzięki temu próba badawcza stanowi równocześnie prostą próbę losową uczniów tych klas. Według tej samej procedury wyłoniono klasy trzecie. W procedurze badania położono bardzo duży nacisk na zapewnienie respondentom maksimum poczucia bezpieczeństwa oraz pełnej anonimowości.

Celem badań była diagnoza natężenia zjawiska używania przez młodzież szkół mieleckich substancji psychoaktywnych. Podstawowe pytania badawcze dotyczyły zatem ilości młodych ludzi, którzy mają doświadczenia z tego typu substancjami oraz stopnia nasilenia tych doświadczeń. Celem badania była również próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiar zjawiska, zarówno po stronie popytu, jak i podaży. W badaniach zostały poruszone takie kwestie, jak dostępność substancji psychoaktywnych, przekonania na temat ich szkodliwości, a także Doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich używaniem.
Wprawdzie punktem wyjścia do podjęcia badań i głównym przedmiotem zainteresowań były napoje alkoholowe, tj. psychoaktywne substancje legalne, to jednak wiele miejsca zajęły w nich również pozostałe środki legalne mianowicie: tytoń, leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez wskazań lekarza oraz psychoaktywne substancje nielegalne czyli narkotyki. Niniejszy raport oparty jest na analizie ilościowej i jakościowej zebranego materiału, zawartej w czterech punktach dotyczących kolejno: I. Doświadczeń alkoholowych
II. Doświadczeń respondentów z pozostałymi substancjami psychoaktywnymi
III. Wieku inicjacji
IV. Dostępności substancji psychoaktywnych
V. Postawa badanej młodzieży wobec alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

Prezentację wyników rozpoczniemy od rozpowszechnienia używania napojów alkoholowych i problemów, jakie może rodzić picie oraz doświadczeń badanych z innymi substancjami psychoaktywnymi. Następnie omówimy kwestie ich dostępności. W dalszej kolejności zaprezentujemy opinie o szkodliwości picia na tle poglądów o negatywnym wpływie używania innych substancji psychoaktywnych.

I. Doświadczenia alkoholowe

Napoje alkoholowe okazały się najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej. Próby picia ma za sobą 69,1% pierwszoklasistów i 81,4% trzecioklasistów (tabela1). W ciągu 12 miesięcy przed badaniem jakikolwiek alkohol piło 52,6% uczniów klas pierwszych i 72,5% uczniów klas trzecich.

Tabela 1. Picie napojów alkoholowych (odsetki badanych)

Ile razy (jeśli w ogóle) zdarzyło ci się pić jakiś napój alkoholowy?	KL. I	KL. III
a) w życiu	69,1	81,4
b) w ciągu ostatnich 12 miesięcy	52,6	72,5
c) w ciągu ostatnich 30 dni	34,7	57,2

Warto zauważyć, iż w badanej populacji pierwszoklasistów odnotowano tylko 30,9% abstynentów. W tej grupie wiekowej 34% dziewcząt i 28,2% chłopców powstrzymuje się od picia jakiegokolwiek alkoholu. Wśród siedemnastolatków odsetek abstynentów wynosi znacznie mniej bo - 18,6%. Rozpatrując uzyskane dane z podziałem na płeć abstynencję deklaruje 22,3% dziewcząt i 15,5% chłopców z klas trzecich.

Konsumpcja poszczególnych typów napojów alkoholowych używanych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem przedstawia się następująco: zarówno w klasach pierwszych, jak i trzecich najczęściej sięgano po piwo (61,9% ; 76,8%). Na drugim miejscu jest wódka (27,5% ; 41,8%), następnie wino (20,8% ; 19,3%) na czwartym - wino domowej roboty (12,4% ; 12,6%) oraz bimber (7,4% ; 7,0%). Dla lepszego zobrazowania struktury popularności poszczególnych trunków dane przedstawiono graficznie (wykres1).

Wykres 1. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed adaniem (odsetki badanych)

Istotne zróżnicowanie w popularności poszczególnych trunków wprowadza kryterium płci (tabela2). Wśród chłopców z pierwszych klas wódka (36,6%) i wino (30%) mają zbliżona liczbę zwolenników z lekką przewagą dla wódki, dziewczęta zaś zdecydowanie preferują piwo (35,6%) oraz wódkę (16,8%). Niepokojąco wysoki wskaźnik zanotowano przy spożyciu piwa przez chłopców z klas pierwszych (84,1%) jest on zbliżony wartością do spożycia napoju w klasach trzecich. Przy wszystkich napojach odsetki chłopców są wyższe od odsetek dziewcząt. Podobnie jest w klasach trzecich, chłopcy najczęściej sięgają po piwo (84,6%) w następnej kolejności po wódkę (50%) natomiast wino ma generalnie mniejszą grupę konsumentów (22,1%). Wśród dziewcząt klas trzecich najbardziej popularne jest piwo (67%), na drugim miejscu wódka (31,9%) oraz wino (16%). Warto zauważyć, iż w obu grupach niewiele dziewcząt sięga po bimber. Chłopcy częściej niż dziewczęta piją ten trunek.

Tabela 2. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem z podziałem na płeć (odsetki badanych)

Rodzaj napoju	Pierwsze klasy			Trzecie klasy
	Dziewczęta	Chłopcy	Razem	Dziewczęta	Chłopcy	Razem
Piwo	35,6	84,1	61,9	67,0	84,6	76,8
Wino domowej roboty	3,7	19,8	12,4	6,9	12,6	12,6
Wino	9,9	30,0	20,8	16,0	22,1	19,3
Wódka	16,8	36,6	27,5	31,9	50,0	41,8
Bimber	0,5	13,2	7,4	1,6	7,0	7,0

Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia młodego człowieka, jak również dla porządku publicznego jest picie w ilościach prowadzących do przekroczenia progu nietrzeźwości. Znaczna część badanych w obu grupach ma za sobą doświadczenie upicia się (tabela3).

Tabela 3. Przekraczanie progu nietrzeźwości (odsetki badanych)

Ile razy (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się upić napojem alkoholowym?	KL. I	KL. III
a) w życiu	34,4	54,6
b) w ciągu ostatnich 12 miesięcy	26,6	46,4
c) w ciągu ostatnich 30 dni	16,3	29,0

W klasach pierwszych do tego faktu przyznaje się co trzeci respondent (34,4%), natomiast w trzecich, aż co drugi (54,6%). Przekraczanie progu nietrzeźwości zdarzało się częściej w grupie chłopców niż dziewcząt. Odsetek upijających się chłopców w obu grupach wiekowych bez mała jest dwukrotnie wyższy niż odsetek upijających się dziewcząt Reasumując chłopcy częściej przekraczają próg nietrzeźwości, niż dziewczęta.

Picie napojów alkoholowych wiąże się często z powstawaniem różnych problemów. W jednym z pytań ankiety respondenci otrzymali listę takich problemów z prośbą, aby określili czy kiedykolwiek stały się ich udziałem (wykres2). Większe rozpowszechnienie problemów związanych z alkoholem wśród trzecioklasistów wynika, jak się wydaje z dłuższego czasu życia (pytaliśmy o doświadczenia z całego życia) oraz z wyższego spożycia alkoholu w tej grupie. Generalnie trzecioklasiści potwierdzili wystąpienie każdego problemu w wyższym odsetku niż pierwszoklasiści. Uczniowie klas I najczęściej wskazywali: kłótnie lub sprzeczki (15,3%), na drugim miejscu przepychanki lub bójki (14,1%), w dalszej kolejności problemy z rodzicami (11%), z przyjaciółmi (9,6%), ex aequo gorsze wyniki w nauce lub pracy i zniszczone rzeczy (9,3%), problemy z nauczycielami (8,4%), na siódmym miejscu w rankingu - niechciane doświadczenia seksualne (6,3%), wypadek lub uszkodzenie ciała (6,2%). Na dziewiątym miejscu - prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu (5%) oraz problemy z policją. Ranking rozpowszechnienia problemów związanych z alkoholem wśród trzecioklasistów przedstawia się następująco: na pierwszym miejscu wymieniane są problemy z rodzicami (29,7%) następnie: kłótnie lub sprzeczki (23,2%), przepychanki lub bójki (20%), na czwartym problemy z przyjaciółmi (18,1%), wypadki lub uszkodzenie ciała (15%), zniszczenie rzeczy lub ubrania (14,3%), gorsze wyniki w nauce lub pracy (12,8%) utrata wartościowych przedmiotów (8,8%), kłopoty z policją (8,5%), problemy z nauczycielami (8,2%). Na jedenastym miejscu niechciane kontakty seksualne (7%) oraz prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu (6,5%). Kolejność występowania problemów na obu poziomach nauczania jest odmienna z pominięciem przepychanek lub bójek (drugie miejsce) oraz kłopotów z przyjaciółmi, które zajmują czwarte miejsce w obu zestawieniach.

Wykres 2. Problemy z alkoholem w doświadczeniach respondentów (odsetki badanych)

Rozpowszechnienie problemów związanych z piciem alkoholu jest silnie związane z płcią badanych. Wśród chłopców jest znacznie wyższe, niż wśród dziewcząt z pominięciem kategorii stania się ofiarą rabunku i kradzieży gdzie zanotowano wyższy wskaźnik u dziewcząt klas pierwszych niż chłopców. Różnice miedzy przedstawicielami obu płci są większe w klasach trzecich z pominięciem kategorii problemów z nauczycielami, pogorszeniu się wyników w nauce, niechcianych kontaktów seksualnych oraz bycia ofiarą rabunku lub kradzieży, które są wyższe w klasach pierwszych.

W klasach pierwszych, chłopcy kilkakrotnie częściej od dziewcząt ulegali wypadkom lub uszkodzeniu ciała. Największa rozpiętość występuje w przypadku przepychanki lub bójki, która sześciokrotnie częściej zdarza się chłopcom, niż ich rówieśniczkom, kłótni lub sprzeczki (wyższy wskaźnik o 12,7%), problemów z nauczycielami pięciokrotnie częściej doświadczanych przez chłopców. W klasach trzecich chłopcy czterokrotnie częściej stawali się uczestnikami przepychanek lub bójek niż ich koleżanki, odnotowano wyższy wskaźnik konfliktów z rodzicami, bez mała dwukrotnie częściej doświadczali oni faktu kłótni lub sprzeczki niż dziewczęta oraz dziewięciokrotne częściej mieli kłopoty z policją. Przytoczone wyżej wyniki wskazują na bardziej destrukcyjny charakter picia chłopców niż dziewcząt.

II. Doświadczenia respondentów z pozostałymi substancjami psychoaktywnymi.

Chcąc uzyskać pełne spektrum doświadczeń respondentów z substancjami psychoaktywnymi zadano im pytanie o osobisty kontakt z poszczególnymi środkami odurzającymi (wykres3). Najbardziej rozpowszechnionym środkiem odurzającym w klasach pierwszych okazały się leki uspokajające lub nasenne używane bez zgody lekarza (6,0%), na drugim miejscu amfetamina i konopie czyli marihuana i haszysz (4,1%), następnie inhalanty (kleje, aerozole) -3,6%. Wśród trzecioklasistów największe "wzięcie" ma marihuana i haszysz (8,7%), alkohol w połączeniu z tabletkami (8,0%) oraz tabletki uspokajające i nasenne używane bez zgody lekarza (7,5%).

Wykres 3. Używanie poszczególnych środków odurzających w badanej populacji (odsetki badanych)

Istotne zróżnicowanie w popularności poszczególnych środków wprowadza płeć. Wśród pierwszoklasistów chłopcy częściej sięgają po środki odurzające niż ich rówieśniczki. Głównie preferują oni amfetaminę (6,7%), na drugim miejscu ex aequo tabletki uspokajające i nasenne oraz konopie i kleje (6,2%). Najwyższy wskaźnik używania wśród dziewcząt - 5,8% odnotowano w kategorii leków używanych bez zgody lekarza. W klasach trzecich chłopcy najczęściej przyznają się do doświadczeń z użyciem konopi (13,3%), alkoholu wraz z tabletkami (7,3%) oraz leków (5,8%). Natomiast wśród uczennic klas starszych najpopularniejsze okazały się leki (9,6%) oraz alkohol połączony z tabletkami (8,5%). Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż w rankingu substancji nielegalnych znajdują się środki, w ogóle nie używane przez badanych. W klasach pierwszych jak i trzecich są to narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki, a ponadto "kompot" i crack. Rozpatrując fakt ten ze względu na płeć badanych, stwierdzamy iż dziewczęta z klas pierwszych nigdy nie używały: cracku, ecstasy, narkotyków stosowanych za pomocą strzykawki oraz sterydów anabolicznych. W klasach trzecich lista tych środków jest znacznie dłuższa. Trzecioklasistki nie miały doświadczeń z amfetaminą, crackiem, sterydami, "kompotem", klejem i innymi środkami wziewnymi oraz narkotykami dożylnymi. Największe różnice w używaniu substancji psychoaktywnych między chłopcami, a dziewczętami w klasach pierwszych odnotowano przy substancjach wziewnych (kleje), natomiast w klasach starszych przy marihuanie i haszyszu. Stosowanie tych substancji jak się okazało jest domeną chłopców.

Niezmiernie ważne z punktu ograniczenia używania substancji psychoaktywnych przez młodzież jest poznanie ich źródeł dostępności. Jak się okazało znaczącą rolę w dostarczaniu środków odurzających używanych przez respondentów odgrywają ich koledzy i koleżanki, starsze rodzeństwo, sami badani, ich rodzice oraz osoby obce. Rozpatrując wyniki ze względu na formę otrzymania środka, stwierdzamy, iż 7,2% pierwszoklasistów substancję psychoaktywną dostało od innych osób, 2,4% kupiło ją, natomiast 1,2% wzięło bez zgody rodzica z domu. Podobną kolejność odnotowujemy w klasach starszych, choć uzyskane odsetki są wyższe i przedstawiają się następująco: 11,9% trzecioklasistów substancję dostało od innej osoby, 3,9% wzięło bez pozwolenia z domu oraz 3,3% kupiło.

III. Wiek inicjacji.

Jednym z kluczowych aspektów badań było uzyskanie odpowiedzi na pytanie dotyczące wieku pierwszego doświadczenia respondentów (inicjacji) z poszczególnymi środkami. Największe rozpowszechnienie wśród substancji legalnych odnotowujemy przy napojach alkoholowych i papierosach, natomiast wśród środków nielegalnych pojawia się zróżnicowanie ze względu na płeć badanych. Dziewczęta w tej grupie środków preferują leki uspokajające lub nasenne, chłopcy zaś - konopie. Dokonano analizy jakościowej chcąc wyszczególnić okres krytyczny, w którym najczęściej dochodzi do inicjacji wśród badanej młodzieży.

Z ujęcia graficznego (wykres4i5) wnioskujemy, iż krytycznym przedziałem wiekowym dla inicjacji alkoholowej jest wiek 14-15 lat, natomiast substancją preferowaną przez obie grupy badanych jest piwo.

Wykres 4. Wiek inicjacji alkoholowej wśród badanych dziewcząt (odsetki badanych).

Wykres 5. Wiek inicjacji alkoholowej wśród badanych chłopców (odsetki badanych)

Większe zróżnicowanie danych obserwujemy przy inicjacji nikotynowej wśród respondentów. Największa liczba dziewcząt swojego pierwszego papierosa wypaliła w wieku 15 lat (12,1%), natomiast chłopcy o wiele wcześniej, bo w wieku 11 lat i wcześniej (14,8). Uzyskane dane przedstawia wykres 6.

Wykres 6. Wiek inicjacji nikotynowej wśród badanej grupy młodzieży (odsetki badanych).

Do palenia papierosów w przeciągu całego życia przyznaje się 50,2% pierwszoklasistów i 62,6% trzecioklasistów. Abstynentami nikotynowymi w klasach pierwszych jest ok. 50% piętnastolatków, natomiast w grupie starszej młodzieży wskaźnik ten spada do 37,4%.

Za wskaźnik względnie częstego stosowania przyjęto używanie środka w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem . Papierosy, w tym czasie paliło 27,5% uczniów klas pierwszych i 32,9% uczniów klas trzecich (wykres7).

Wykres 7. Struktura palenia papierosów w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (odsetki badanych)

Rozpowszechnienie palenia papierosów okazało się zróżnicowane ze względu na płeć. Wśród dziewcząt klas pierwszych w ciągu ostatniego miesiąca poprzedzającego badanie paliło 11,5%, preferowaną częstotliwością użycia środka był mniej niż jeden papieros dziennie. Natomiast chłopcy z klas młodszych uzyskali najwyższy odsetek deklaracji wśród całej badanej populacji - 41,4%. Największe nasilenie używania środka notujemy w przedziale 1-5 papierosów dziennie (12,8%). Zbliżoną częstotliwość (1-5 papierosów dziennie) uzyskano w grupie młodzieży starszej zarówno wśród dziewcząt (10,1%), jak i chłopców (11,1%). Ogółem w klasach trzecich w okresie 30 dni przed badaniem paliło 17,1% dziewcząt i 37,6% chłopców. Analizując dynamikę palenia papierosów przez młodzież na przełomie klasy pierwszej i trzeciej, obserwujemy tendencje wzrostową wśród dziewcząt (pierwszoklasistki - 11,5%, trzecioklasistki - 17,1%), natomiast wśród chłopców niewielki spadek używania w grupie trzecioklasistów (kl. I- 41,4% , kl. III- 37,6%). Reasumując chłopcy na obu pułapach wiekowych częściej sięgają po papierosy od swoich rówieśniczek. Pierwszoklasiści czynią to ponad trzykrotnie częściej od swoich koleżanek, natomiast rozpiętość wyników w klasach starszych jest mniejsza i stanowi dwukrotne "przebicie" chłopców (37,6%) nad dziewczętami (17,1%).

Wśród nielegalnych środków psychoaktywnych odnotowano najwyższe wskaźniki przy kontakcie ze środkami uspokajającymi oraz konopiami. Inicjacja przy użyciu narkotyków wśród badanej populacji najczęściej dokonuje się w wieku 15-16 lat. Wiedza na temat krytycznego okresu, w którym najczęściej dochodzi do inicjacji z użyciem poszczególnych środków jest niezmiernie ważna dla skuteczności działań profilaktycznych. Chcąc owocnie zapobiegać sięganiu przez młodzież po środki psychoaktywne działania profilaktyczne należy rozpoczynać w wieku poprzedzającym inicjację.

IV. Dostępność substancji psychoaktywnych

Dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych badaliśmy pytając respondentów o to, na ile trudne byłoby dla nich zdobycie każdej z nich, gdyby tego chcieli. Skala odpowiedzi wyznaczona była z jednego krańca przez odpowiedź "Niemożliwe", a z drugiego przez - "Bardzo łatwe". Pozostawiono również możliwość odpowiedzi "Nie wiem". Ocenie badanych poddano dostępność napojów alkoholowych, leków uspokajających i nasennych, substancji wziewnych oraz poszczególnych środków narkotykowych. Uwagę zwraca bardzo wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych przejawiający się w opiniach badanych. Uczniowie klas pierwszych uznali za dość łatwe lub bardzo łatwe zdobycie: piwa - 79,9%, wina - 65,6% i wódki - 64,6%. Dostępność poszczególnych napojów alkoholowych w ocenie trzecioklasistów jest jeszcze wyższa, odpowiedź "bardzo lub dość łatwe" w kategorii piwo padła ze strony 81,9% uczniów klas trzecich, wina - 74,6% i wódki - 66,9%. Większość badanych nie ma dużych trudności z dostępem do napojów alkoholowych, mimo że według polskiego prawa sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych nieletnim jest zabronione. W przeważającej większości badani nie mieli problemów z oceną dostępności napojów alkoholowych. Odpowiedź " Nie wiem " wybrało 6-11% pierwszoklasistów i 10-16% trzecioklasistów.

Trudniejsza do oceny okazała się kwestia dostępu do leków uspokajających i nasennych. Od dokonania oceny uchyliło się 17,5% uczniów klas pierwszych i 27,8% uczniów klas trzecich. Dostęp do tych substancji jest też zdaniem badanych znacznie trudniejszy. Bardzo lub dość łatwo byłoby je dostać 30,4% pierwszoklasistów i 34,7% trzecioklasistów. Za niemożliwe lub bardzo trudne do zdobycia uznało je 37,4% uczniów klas młodszych i 22,7% uczniów starszych.

Dostępność substancji nielegalnych jest oceniana jeszcze niżej. Odsetki uczniów klas pierwszych, którzy uważają zdobycie narkotyków za bardzo trudne bądź niemożliwe wahają się od 37,1% w przypadku sterydów anabolicznych do 43,8% w przypadku LSD lub innych środków halucynogennych. Odsetki stwierdzających, że byłoby im bardzo łatwo dostać poszczególne substancje wahają się od 13,6% w przypadku sterydów do 4,1% w przypadku ecstasy. W klasach trzecich badani w przypadku wszystkich substancji nielegalnych w mniejszym odsetku uznają je za niemożliwe bądź bardzo trudne do zdobycia. Odpowiedzi wahają się od 25,1% badanych w przypadku konopi czyli marihuany i haszyszu do 41,5% w odniesieniu do zdobycia heroiny. Za bardzo łatwe do zdobycia trzecioklasiści uznają sterydy -19,8% natomiast najwięcej trudności mieliby ze zdobyciem kokainy - 3,6%. Frakcje uczniów deklarujących bardzo łatwy dostęp do poszczególnych substancji nielegalnych są wyższe w klasach trzecich niż pierwszych, z pominięciem cracku (6,2 w klasach pierwszych; 5,6% w klasach trzecich); kokainy (6,2% - kl. I ; 3,6% - kl. III) i heroiny (7,9% pierwszoklasiści; 6,5% trzecioklasiści), które mniej trudności w zdobyciu sprawiłyby uczniom klas pierwszych. Na koniec trzeba zwrócić uwagę na bardzo wysokie odsetki badanych, którzy nie potrafili ocenić swoich możliwości w zakresie dostępu do substancji nielegalnych. Odsetki te były trochę wyższe w klasach trzecich niż pierwszych.

Innego wskaźnika dostępności dostarczyły odpowiedzi na pytanie o to, czy badanemu kiedykolwiek proponowano jakieś substancje psychoaktywne (czasokres 12 mies.). Rozkład odpowiedzi (wykres8) wskazuje na podobne prawidłowości jak przy używaniu poszczególnych substancji. Młodzież spotyka się przede wszystkim z propozycjami picia alkoholu. Propozycje dotyczące substancji nielegalnych pojawiają się znacznie rzadziej. Stosunkowo najczęściej młodzieży klas pierwszych zdarzały się propozycje dotyczące używania kokainy - 25,6% i cracku - 24,9% natomiast w klasach trzecich dominowały środki wziewne -17,9% oraz konopie - 9,4%. Odsetek uczniów klas pierwszych, którym proponowano środki pobudzające (amfetamina, crack, kokaina, ecstasy) tzw. spidy wahały się między 2,9% a 25,6%; środków halucynogennych oscylował między 7,4% (konopie) a 5,3% (LSD). Wśród opiatów zanotowano wartość 2,2% przy "kompocie" i 1,9% przy heroinie. W kategorii środków hamujących rozpiętości wyników waha się od 4,1% (tabletki) do 2,2% (kleje), z pominięciem alkoholu jako środka hamującego. Propozycję użycia konopi indyjskich chociaż raz w czasie ostatniego roku otrzymało 9,4% trzecioklasistów zaś innych środków halucynogennych 3,9%. Odsetki uczniów, którym proponowano środki pobudzające (amfetamina, crack, kokaina, ecstasy) wahają się od 5,3% do 0,7%. Najwyższy wskaźnik odnotowano przy środkach hamujących (z pominięciem alkoholu) bo aż 17,9% (kleje), a najniższy w tej kategorii to 2,9% przy środkach nasennych i uspokajających. Opiaty wśród trzecioklasistów zajmują marginalne odsetki (1,4% - heroina; 0,7% -"kompot").

Wykres 8. Propozycje używania poszczególnych substancji psychoaktywnych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (odsetki badanych)

Narażenie na propozycje użycia substancji psychoaktywnych jest zależne od płci. W przypadku zdecydowanej większości substancji, niezależnie od wieku respondentów, oferty częściej dotyczą chłopców niż dziewcząt. Trzeba jednak odnotować kilka wyjątków od tej reguły. Pierwszy - dotyczy napoju alkoholowego - dziewczęta z klas pierwszych w większym odsetku niż ich rówieśnicy spotykają się z propozycją wypicia piwa. W obu grupach wiekowych leki nasenne i uspokajające częściej proponowano płci żeńskiej.

V. Postawy wobec alkoholu i innych substancji psychoaktywnych

Używanie substancji psychoaktywnych, zarówno legalnych, takich jak napoje alkoholowe czy tytoń, jak i nielegalnych, takich jak narkotyki, niesie ze sobą ryzyko pojawienia się szkód zdrowotnych i społecznych. Ryzyko to jest szczególnie duże, gdy sięgają po nie ludzie bardzo młodzi, nie świadomi ewentualnych szkód. Uczniowie w przeważającej większości dostrzegają ryzyko szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Tylko nieliczni stwierdzają, że nie ma żadnego ryzyka. Stosunkowo najwięcej takich odpowiedzi padło przy paleniu papierosów od czasu do czasu. Jednak palenie regularne w ilości co najmniej jednej paczki dziennie traktowane jest jako bardzo ryzykowne. Analiza rozkładów odpowiedzi wskazuje na nasilenie używania (branie regularne) jako główne źródło zróżnicowania ryzyka, w mniejszym stopniu rolę tą pełni rodzaj substancji. Dzieje się tak zarówno w klasach pierwszych, jak i trzecich. Jeśli wziąć pod uwagę tylko respondentów wybierających odpowiedź "duże ryzyko", to na poziomie eksperymentowania za najbardziej groźne w klasie pierwszej można uznać ecstasy (72,5%), LSD (71,1%), środki wziewne (kleje) - 70,3%. Na poziomie regularnego używania najgroźniejsze okazało się branie kokainy lub cracku (78,5%), palenie marihuany lub haszyszu (78%) oraz ecstasy (75,6%). Natomiast w klasach trzecich na poziomie eksperymentowania za najgroźniejsze uznano środki wziewne (62,8%), "kompot" (61,8%) oraz konopie indyjskie (59,7%). Na poziomie regularnego stosowania największe ryzyko upatrywane jest w braniu amfetaminy (72,2%) oraz ex aequo kokainy i konopi indyjskich (71%). Uwagę należy zwrócić na niskie odsetki ryzyka w przypadku palenia papierosów od czasu do czasu na obu poziomach edukacyjnych w porównaniu z odsetkami ryzyka palenia regularnego. Rozbieżność ta może świadczyć o braku spostrzegania tendencji rozwojowych zjawiska, polegających na przejściu od palenia okazjonalnego do uzależnienia nikotynowego i palenia paczki dziennie. Źródła takiej oceny możemy doszukiwać się w relatywnie dużym rozpowszechnieniu palenia papierosów jak i znacznej tolerancji społecznej.

Wyniki prowadzą do wniosku, że młodzież jest dość dobrze zorientowana w skali zagrożeń wynikających z używania substancji psychoaktywnych. Młodzież nie ulega stereotypom rozpowszechnionym wśród starszego pokolenia, według których pojedyncze eksperymenty z narkotykami niosą znacznie większe zagrożenie niż częste używanie w dużych ilościach substancji legalnych, takich jak alkohol czy tytoń. Przy ocenie ryzyka związanego z różnymi stylami picia napojów alkoholowych, za najbardziej niebezpieczne młodzież uznała częste picie w dużych ilościach. Na drugim miejscu w obu grupach wiekowych znalazło się rzadsze picie w dużych ilościach oraz wypijanie mniejszych ilości alkoholu ale często. Różnice pomiędzy grupami przy ocenie poszczególnych substancji nie są bardzo duże.

Sięganie po napoje alkoholowe oraz rozmiary picia zależne są przynajmniej w pewnym stopniu od postaw i oczekiwań wobec alkoholu. W jednym z pytań ankiety prosiliśmy badanych o określenie na pięciopunktowej skali szacunkowej na ile prawdopodobne jest, że doświadczą po alkoholu konsekwencji wymienionych w pytaniu. Wśród następstw picia znalazły się konsekwencje negatywne i pozytywne. Dla przejrzystości obrazu spróbowaliśmy zbudować ranking spodziewanych konsekwencji negatywnych i pozytywnych, opierając się na skumulowanych odsetkach odpowiedzi "bardzo prawdopodobne" i "prawdopodobne". W klasach pierwszych w zakresie następstw negatywnych na pierwszym miejscu znalazł się kac (66%), na drugim szkody zdrowotne (54,1%), następnie złe samopoczucie (mdłości) - 52,7% oraz obawa, że zrobi się coś, czego będzie się żałować (43,8%). Znacznie mniejsze odsetki pierwszoklasistów obawiają się kłopotów z policją (36,3%) lub utraty kontroli nad swoim piciem (31,6%). Wśród konsekwencji pozytywnych uczniowie młodsi najczęściej mówili o ucieczce od swoich problemów (53,6%), w dalszej kolejności o świetnej zabawie (48,3%), byciu przyjaznym i towarzyskim (47,1%) oraz byciu szczęśliwym (40,2%). Najrzadziej wspominano o poczuciu odprężenia (39,3%).

W klasach trzecich ranking następstw negatywnych wygląda podobnie jak w klasach pierwszych, chociaż odsetki potwierdzeń dla poszczególnych następstw są trochę niższe. W zakresie konsekwencji pozytywnych oczekiwania trzecioklasistów bardziej różnią się od antycypacji uczniów klas pierwszych. Na dwu pierwszych miejscach znalazły się: świetna zabawa (54,8%) i towarzyskość (46,6%), trzecią pozycję zajmuje poczucie odprężenia (43,5%) oraz zapomnienie o swoich problemach (40%). Najniższy wskaźnik odnotowano przy kategorii poczucia się szczęśliwym po alkoholu, mianowicie 33,6%. Reasumując uczniowie klas pierwszych nieco częściej niż ich starsi rówieśnicy potwierdzali prawdopodobieństwo pojawienia się następstw pozytywnych. Największa różnica występuje w kategorii - zapomnę o swoich problemach.

Istotna z punktu widzenia profilaktyki wydaje się kwestia powodów, dla których ludzie powstrzymują się od picia alkoholu. Wiedza o motywach skłaniających do abstynencji dostarczyć może wskazówek do działań edukacyjnych. Respondenci otrzymali do oceny listę powodów, dla których ludzie powstrzymują się od picia, z prośbą o zaznaczenie tych, którymi ich zdaniem kieruje się młodzież utrzymująca abstynencję.(wykres9).

Wykres 9. Powody abstynencji w opiniach badanych (odsetki badanych)

Zarówno w klasach pierwszych, jak i trzecich rozkład odpowiedzi wygląda podobnie. Ponad 90% badanych uważa, że u podłoża abstynencji tkwią takie powody jak: zły wpływ na życie rodzinne, ryzyko wypadków po alkoholu, szkody zdrowotne. Niewiele mniej badanych wskazuje na realne ryzyko uzależnienia, utratę kontroli, na przemoc związaną z alkoholem jak i bezpośrednie skutki picia np. kac. Najrzadziej wymieniane były powody religijne oraz wpływ picia na tycie. Największa różnica między uczniami klas pierwszych i trzecich wystąpiła przy stwierdzeniu "picie jest wbrew moim zasadom". Jako powód powstrzymywania się od picia podało go 66,7% pierwszoklasistów i 49,5% trzecioklasistów. Różnica ta jak się wydaje stanowi odzwierciedlenie normy zakazującej picia nieletnim. Wśród przekonań na temat powodów powstrzymywania się od picia przewagę mają te związane z ryzykiem wystąpienia problemów, nad wnikającymi z norm i wartości. Takie powody jak "picie jest wbrew moim zasadom", "powody religijne" czy "zła opinia rodziców" uzyskały relatywnie mniej potwierdzeń.

Wydaje się , że taki obraz powodów powstrzymywania się od picia alkoholu przez nieletnich ma swe źródła z jednej strony w przekazach i działaniach profilaktyki, które mocno koncentrują się na uświadomieniu ryzyka szkód związanych z alkoholem, z drugiej strony zaś w przemianach obyczajowo-ustrojowych zmierzających w stronę liberalizmu.

Podsumowanie

Niniejszy raport jest pierwszą próbą pomiaru natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych w środowisku mieleckim i stanowi bogatą matrycę porównawczą. Na jej podstawie można będzie oszacować dynamikę rozwojową zjawiska jak również dokonywać planowych działań profilaktyczno-interwencyjnych w środowisku lokalnym. Dzięki uzyskanym wynikom i dokonanej analizie ilościowej i jakościowej materiału empirycznego można sprecyzować następujące wnioski:

1. Wyniki wskazują na znacznie wyższy poziom rozpowszechnienia używania substancji legalnych niż nielegalnych. Najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną używaną przez młodzież są napoje alkoholowe. Do picia przyznaje się niecałe 70% 15/16-latków i ponad 81% 17/18-latków. Warto zauważyć, iż w badanej populacji pierwszoklasistów odnotowano tylko 30,9% abstynentów. Wśród siedemnastolatków odsetek abstynentów wynosi znacznie mniej bo - 18,6%. Okresem krytycznym, w którym dokonuje się najwięcej inicjacji alkoholowych jest wiek 14-15 lat, natomiast substancją preferowaną przez obie grupy badanych jest piwo.
   
2. Jako wskaźnik częstej konsumpcji przyjmuje się picie alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca poprzedzającego badanie. Ponad 1/3 pierwszoklasistów oraz ponad połowa trzecioklasistów piła w tym czasie alkohol. Rozpatrując wyniki z podziałem na płeć stwierdzamy, iż w ciągu ostatniego miesiąca piła alkohol ponad 1/5 uczennic klas pierwszych i 1 z klas trzecich. Wyższe wyniki odnotowujemy w populacji chłopców, gdzie ponad 2/5 z klas pierwszych i 3/5 trzecioklasistów przyznaje się do spożywania napojów alkoholowych w tym okresie.
   
3. Największe ryzyko, a także potencjalna szansa stania się ofiarą lub sprawcą przestępstw związane jest z przekraczaniem progu nietrzeźwości. Jak wynika z uzyskanego materiału, ponad 1 pierwszoklasistów oraz niemal 1 trzecioklasistów upiła się w ciągu ostatniego roku. W czasie ostatniego miesiąca przed badaniem upiło się 16,3% pierwszoklasistów i 29% uczniów klas trzecich. Chłopcy upijają się częściej niż dziewczęta. Odsetek upijających się chłopców w obu grupach wiekowych jest bez mała dwukrotnie wyższy, niż odsetek upijających się dziewcząt.
   
4. Picie alkoholu często koreluje z różnego rodzaju szkodami i negatywnymi doświadczeniami konsumentów. Występowanie różnych problemów mających związek z piciem alkoholu w wyraźny sposób łączy się z płcią badanych. Dziewczęta znacznie rzadziej niż chłopcy doświadczają tego rodzaju sytuacji. Warto zwrócić uwagę na znaczne rozpowszechnienie szczególnie niebezpiecznych problemów, takich jak wypadek lub uszkodzenie ciała, którego doświadczył co piąty badany oraz prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu, które stało się udziałem co dziesiątego respondenta.
   
5. Najpopularniejszym napojem alkoholowym spożywanym przez młodzież jest piwo. Na drugim miejscu jest wódka, następnie wino, na czwartym miejscu - wino domowej roboty oraz bimber. Istotne zróżnicowanie w popularności poszczególnych trunków wprowadza płeć. Wśród chłopców z pierwszych klas wódka i wino mają zbliżona liczbę zwolenników z lekką przewagą dla wódki, dziewczęta zaś zdecydowanie preferują piwo oraz wódkę. Niepokojąco wysoki wskaźnik zanotowano przy spożyciu piwa przez chłopców z klas pierwszych (84,1%), jest on zbliżony wartością do spożycia piwa w klasach trzecich. Przy wszystkich napojach odsetki chłopców są wyższe od odsetek dziewcząt. Podobnie jest w klasach trzecich, chłopcy najczęściej sięgają po piwo w następnej kolejności po wódkę natomiast wino ma generalnie mniejszą grupę konsumentów. Wśród dziewcząt najbardziej popularne jest piwo, na drugim miejscu wódka, potem wino. W obu grupach niewiele dziewcząt sięga po bimber. Chłopcy częściej niż dziewczęta piją ten trunek.
   
6. Najbardziej rozpowszechnionym środkiem odurzającym w klasach pierwszych okazały się leki uspokajające lub nasenne używane bez zgody lekarza, na drugim miejscu amfetamina i konopie czyli marihuana i haszysz, następnie inhalanty (kleje, aerozole). Wśród trzecioklasistów największe "wzięcie" ma marihuana i haszysz, dalej alkohol w połączeniu z tabletkami oraz tabletki uspokajające i nasenne. Największe różnice w używaniu substancji psychoaktywnych między chłopcami, a dziewczętami w klasach pierwszych odnotowano przy substancjach wziewnych (kleje), natomiast w klasach starszych przy marihuanie i haszyszu. Stosowanie tych substancji jak się okazało jest domeną chłopców. Znaczącą rolę w dostarczaniu środków odurzających używanych przez respondentów odgrywają ich koledzy i koleżanki, starsze rodzeństwo, sami badani, ich rodzice oraz osoby obce. Rozpatrując wyniki ze względu na formę otrzymania środka, stwierdzamy, iż większość pierwszoklasistów substancję psychoaktywną dostało od innych osób, kupiło ją oraz wzięło bez zgody rodzica z domu. Podobną kolejność odnotowujemy w klasach starszych, choć uzyskane odsetki są wyższe. Wśród nielegalnych środków psychoaktywnych odnotowano najwyższe wskaźniki przy kontakcie ze środkami uspokajającymi oraz konopiami. Inicjacja przy użyciu tych substancji wśród badanej populacji najczęściej dokonuje się w wieku 15-16 lat.
   
7. Do palenia papierosów w przeciągu całego życia przyznaje się połowa pierwszoklasistów i ponad 3/5 trzecioklasistów. Abstynentami nikotynowymi w klasach pierwszych jest ok. 50% uczniów, natomiast w grupie starszej młodzieży wskaźnik ten spada do 37,4%. Chłopcy na obu pułapach wiekowych częściej sięgają po papierosy od swoich rówieśniczek. Pierwszoklasiści czynią to ponad trzykrotnie częściej od swoich koleżanek, natomiast rozpiętość wyników w klasach starszych jest mniejsza i stanowi dwukrotne "przebicie". Większe zróżnicowanie danych obserwujemy przy inicjacji nikotynowej wśród respondentów. Największy odsetek dziewcząt swojego pierwszego papierosa wypaliła w wieku 15 lat, natomiast chłopcy o wiele wcześniej, bo w wieku 11 lat.
   
8. Większość badanych sygnalizuje łatwy dostęp do napojów alkoholowych, mimo że według polskiego prawa sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych nieletnim jest zabronione. Wśród uczniów klas pierwszych 4/5 uznało za bardzo łatwe zdobycie: piwa, ponad 3/5 wina i wódki. Dostępność poszczególnych napojów alkoholowych w ocenie trzecioklasistów jest jeszcze wyższa, choć różnice nie są bardzo duże. Dostęp do leków jest zdaniem badanych znacznie trudniejszy. Za bardzo łatwe do zdobycia uznała je 1/3 respondentów na obu pułapach wiekowych. Dostępność substancji nielegalnych jest oceniana jeszcze niżej. Odsetki stwierdzających, że byłoby im bardzo łatwo dostać poszczególne substancje wahają się od 13,6% w przypadku sterydów do 4,1% w przypadku ecstasy. W klasach trzecich badani w przypadku wszystkich substancji nielegalnych w mniejszym odsetku uznają je za niemożliwe, bądź bardzo trudne do zdobycia. Odpowiedzi wahają się od 25,1% badanych w przypadku konopi czyli marihuany i haszyszu do 41,5% w odniesieniu się do zdobycia heroiny. Za bardzo łatwe do zdobycia trzecioklasiści uznają sterydy -19,8% natomiast najwięcej trudności mieliby ze zdobyciem kokainy - 3,6%. Najmniej badanych miało trudności z oceną dostępu do marihuany i haszyszu w klasach pierwszych i do sterydów anabolicznych w klasach trzecich.
   
9. Młodzież spotyka się przede wszystkim z propozycjami picia alkoholu. Propozycje dotyczące substancji nielegalnych pojawiają się znacznie rzadziej. Stosunkowo najczęściej bo 1/4 młodzieży klas pierwszych spotykała się z propozycją użycia kokainy i cracku, natomiast w klasach trzecich dominowały środki wziewne -17,9% oraz konopie - 9,4%. W przypadku zdecydowanej większości substancji, niezależnie od wieku respondentów, oferty częściej dotyczą chłopców niż dziewcząt.
   
10. Młodzież jest dość dobrze zorientowana w skali zagrożeń wynikających z używania substancji psychoaktywnych. W klasach pierwszych w zakresie następstw negatywnych na pierwszym miejscu u ponad 3/5 znalazł się kac, na drugim szkody zdrowotne (54,1%), następnie złe samopoczucie (mdłości) - 52,7% oraz obawa, że zrobi się coś, czego będzie się żałować (43,8%). Tylko 1/3 pierwszoklasistów obawia się kłopotów z policją lub utraty kontroli nad swoim piciem. Wśród konsekwencji pozytywnych ponad połowa uczniów młodszych mówiła o ucieczce od swoich problemów, w dalszej kolejności o świetnej zabawie, byciu przyjaznym i towarzyskim (47,1%) oraz byciu szczęśliwym (40,2%). W klasach trzecich ranking następstw negatywnych wygląda podobnie jak w klasach pierwszych, chociaż odsetki potwierdzeń dla poszczególnych następstw są trochę niższe. W zakresie konsekwencji pozytywnych oczekiwania trzecioklasistów bardziej różnią się od antycypacji uczniów klas pierwszych. Na dwóch pierwszych miejscach znalazły się: świetna zabawa (54,8%) i towarzyskość (46,6%), trzecią pozycję zajmuje poczucie odprężenia (43,5%) oraz zapomnienie o swoich problemach (40%). Uczniowie klas pierwszych częściej niż ich starsi rówieśnicy potwierdzają prawdopodobieństwo pojawienia się następstw pozytywnych.
    
11. Ponad 90% badanych uważa, że u podłoża abstynencji tkwią takie powody jak: zły wpływ na życie rodzinne, ryzyko wypadków po alkoholu, szkody zdrowotne. Niewiele mniej badanych wskazuje na realne ryzyko uzależnienia, utratę kontroli, na przemoc związaną z alkoholem jak i bezpośrednie skutki picia np. kac. Najrzadziej wymieniane były powody religijne oraz wpływ picia na tycie. Różnica ta jak się wydaje stanowi odzwierciedlenie normy zakazującej picie nieletnim. Wśród przekonań na temat powodów powstrzymywania się od picia przewagę mają te związane z ryzykiem wystąpienia problemów nad wynikającymi z norm i wartości.

Zalecenia profilaktyczno-interwencyjne

W świetle przedstawionych danych możemy wysunąć kilka praktycznych zaleceń:

• proponuje się podjąć działania informacyjno - motywujące sprzedawców i właścicieli podmiotów gospodarczych (np. szkolenia) do podjęcia świadomej odpowiedzialności prawnej jak i rodzicielskiej mającej na celu przestrzeganie zapisów Ustawy w wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a co za tym idzie ograniczenie możliwości nabycia alkoholu i tytoniu przez nieletnich. Znaczący w tym przedsięwzięciu jest fakt "wyposażenia" sprzedawców w umiejętności asertywnej odmowy sprzedaży.
  
• ograniczyć dostępność środków psychoaktywnych na drodze współpracy szkoły z policją, strażą miejską, jak również podejmować kontrolę miejsc newralgicznych (dyskoteki, parki). Zintensyfikować działalność edukacyjną nt. narkotyków i skutków ich używania. Działaniami profilaktyczno - edukacyjnymi zaleca się objąć wszystkie szkoły na terenie miasta i gminy. Działania owe powinny mieć planową i cykliczną formę spotkań z młodzieżą prowadzoną metodami aktywizującymi przez przeszkolonych realizatorów (najlepiej wychowawców klas, pedagogów).
  
• działania profilaktyczne należy zintensyfikować wobec dzieci będących bezpośrednio w wieku poprzedzającym moment inicjacji. Treści oddziaływań profilaktycznych powinny uwzględniać między innymi:
  
  • pozytywne aspekty postawy abstynenta do 18 roku życia.
    
  • wzory "dobrej zabawy" bez używania "stymulatorów", wachlarz możliwości spędzania czasu wolnego, rozwijania zainteresowań i uzdolnień.
    
  • uwrażliwienie na sygnały ostrzegawcze, które zbagatelizowane mogą doprowadzić do wczesnego nadużywania alkoholu lub uzależnienia u młodych ludzi.
    
  • prawdziwą wiedzę nt. substancji psychoaktywnych nie obciążoną mitami i stereotypami alkoholowymi czy narkotycznymi. Ukazywać sposoby manipulacji młodym pokoleniem stosowane przez koncerny alkoholowe (reklama, tzw. piwo bezalkoholowe, sprzedaż technikami wiązanej transakcji...)
    
  • możliwość uczenia się umiejętności społecznych tj. rozpoznawanie i wyrażanie uczuć, odreagowywania stresu w sposób akceptowany społecznie, przeciwstawianie się naciskowi grupowemu, rozwiązania problemów osobistych lub korzystania z pomocy specjalistycznej.
    
  • modyfikacje pozytywnych oczekiwań wobec działania środków psychoaktywnych, zwłaszcza alkoholu.
    
  • podejmując działania z grupami zwiększonego ryzyka, czyli młodzieżą pijącą alkohol często i w dużych ilościach oraz pochodzącą z rodzin z problemami alkoholowymi, zachęcać ich do podjęcia kroków interwencyjnych oraz terapeutycznych
    
• dane ogólnopolskie jak i powyższe badania wskazują na konieczność włączenia rodziców do działań profilaktycznych. Warunkiem niezbędnym do podjęcia wspólnie z rodzicami skutecznych działań jest przekazanie im informacji nt. alkoholu, rozpowszechnienia picia w poszczególnych grupach wiekowych, czynnikach zwiększających ryzyko sięgania przez dzieci po substancje psychoaktywne w tym roli pozytywnych oczekiwań wobec tych substancji. Wskazana jest pomoc rodzicom w prowadzeniu rozmów z dziećmi na tematy związane z używaniem środków np. w ramach punktów "Pomarańczowej Linii"
  
• wyposażenie wychowawców, nauczycieli i pedagogów w różnorodne narzędzia i techniki pracy profilaktyczno - wychowawczej z dziećmi, młodzieżą i rodzicami poprzez podnoszenie ich kwalifikacji na drodze organizacji lub prowadzenia szkoleń, kursów przygotowujących do pracy w środowisku lokalnym. (m.in. II Elementarz, Nasze Spotkania, Odlot, Debata, Korekta, Spójrz Inaczej, Zanim spróbujesz, Tak czy Nie, Warsztaty asertywności, Pozytywny obraz samego siebie, Warsztat pracy z rodzicami, itp.)
  
• zaleca się systematyczne monitorowanie problematyki uzależnień, jej skali i zakresu, postaw i wartości młodzieży w stosunku do substancji psychoaktywnych, jak również ocenę skuteczności podejmowanych oddziaływań profilaktyczno - interwencyjnych.
  

  Opracowała:
  mgr Jolanta Skowron
  na zlecenie Urzędu Miejskiego w Mielcu