Dopalacze, czyli prawo na haju

Senat przyjął ustawę o dopalaczach bez poprawek, wypełniając wolę premiera, żeby uchwalić ją w dwa tygodnie. Posłowie i senatorowie działali w warunkach wyższej konieczności -politycznej: każdy, kto zgłosiłby -wątpliwości, okrzyknięty zostałby niechybnie "obrońcą handlarzy śmiercią". Politycy odkurzyli więc PRL-owskie hasło "Głosujemy bez skreśleń". Ignorując zdrowy rozsądek.

I nie chodzi o to, że zamiast poddać dopalacze ścisłej kontroli, uchwalili prohibicję, która sprawi, że zejdą do podziemia, gdzie kontroli już podlegać nie będą. Władza ma prawo do wyboru polityki radzenia sobie z rozmaitymi problemami. Społeczeństwo rozliczy ją z ewentualnych błędów.

Gorsze jest to, że na dopalaczowym haju parlament uchwalił prawo, którego nie da się zastosować. I które jest sprzeczne z konstytucją.

Zrobił to świadomie, przynajmniej na poziomie Senatu, gdzie senatorowie dostali opracowanie senackiego biura legislacyjnego z uwagami i propozycjami poprawek. I demonstracyjnie je zignorowali.

Według uchwalonych w tym trybie przepisów Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) wchodzi do sklepu czy wytwórni i na podstawie oglądu stwierdza, że podejrzewa, iż tu się sprzedaje czy wytwarza "środek zastępczy", który może być użyty w celu odurzenia się. A w związku z tym istnieje zagrożenie dla zdrowia i życia.

Następnie na miejscu wypełnia druk decyzji administracyjnej zakazującej produkcji czy sprzedaży tego, co wyda mu się "środkiem zastępczym", oraz nakazującej zamknięcie sklepu czy wytwórni na maksimum półtora roku (niezależnie od tego, czy sprzedaje się tam i wytwarza również np. materiały papiernicze czy chemię gospodarczą). Jeśli uzna to za stosowne, wymierza natychmiast egzekwowalną karę od 20 tys. do 1 mln zł.

A potem - za pieniądze przedsiębiorcy PIS bada produkty, które zakwestionowała. Jeśli kontroler nie stwierdzi, że można ich użyć tak, by szkodziły zdrowiu (np. nawdycha się rozpuszczalnika nitro i to go nie odurzy), pozwala na ponowne otwarcie wytwórni czy sklepu. Jeśli właściciel jeszcze nie zbankrutował - to się ucieszy. Jeśli będzie miał pieniądze na procesowanie się - będzie mógł dochodzić zwrotu kary, którą zapłacił.

Tych przepisów można użyć w stosunku do producentów dopalaczy. A także w stosunku do tych, którzy z dopalaczami nie mają nic wspólnego.

Senatorowie byli tego świadomi, bo w opinii biura legislacyjnego ostrzegano, że nakładanie kary administracyjnej, szczególnie tak wysokiej i wykonywanej natychmiast, według orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału w Strasburgu narusza prawo do sądu.

Wina - warunek nałożenia kary - musi być bowiem stwierdzona w postępowaniu karnym. To, że od kary administracyjnej można się odwołać do sądu administracyjnego, nic nie daje, bo sąd administracyjny nie bada, czy ukarany złamał przepisy, tylko, czy ten, co nałożył karę, dochował przy tym procedur. A jak stwierdzi, że nie dochował, to nie może wykonanej już kary cofnąć - unieważnia jedynie decyzję o jej nałożeniu. I organ może zaraz wydać nową.

Z opinii biura legislacyjnego senatorowie wiedzieli też, że definicja "środka zastępczego" jest niejasna i sprzeczna z logiką. Nakładanie kary za to, że jakiś produkt "może być użyty" w sposób zagrażający zdrowiu i życiu, jest absurdalne, bo producent czy sprzedawca nie może być odpowiedzialny za to, jak ktoś użyje tego, co kupi. A teraz będziemy karać produkcję i sprzedaż taniej wody kolońskiej, bo są tacy, którzy się nią upijają. Niejasny przepis, szczególnie taki, który jest podstawą represji, jest sprzeczny z art. 2 konstytucji, z którego wynika zasada jasności prawa i przewidywalności jego stosowania.

Przepis jest niejasny, tym bardziej że - prawdopodobnie wskutek niechlujstwa - w ogóle nie spełnia celu, dla którego został ustanowiony: by dopalaczami nie można było handlować pod szyldem "soli kąpielowych" czy nawozu. Biuro legislacyjne zwróciło senatorom uwagę, że na skutek niezręcznej redakcji przepisu zamiast włączyć takie produkty do sfery kontrolowanej ustawą, wyłączono je. Biuro zaproponowało drobną poprawkę. Ale senatorowie "głosowali bez skreśleń", więc przepisu nie poprawili.

Przepisy pozwalające ad hoc uniemożliwić działalność gospodarczą i wymierzyć natychmiast wykonalną dotkliwą karę administracyjną, i to na podstawie niejasnych przepisów, naruszają konstytucyjną swobodę działalności gospodarczej, ochronę własności, zasadę domniemania -niewinności i sądowego wymiaru -kary.

Teraz ustawa czeka na podpis prezydenta. A prezydent "stoi na straży konstytucji". Jego powinnością jest przyglądanie się pod tym kątem stanowionemu prawu. Jak ma wątpliwość - jego obowiązkiem jest odesłać je do Trybunału Konstytucyjnego.

Ustawa o dopalaczach to pierwszy poważny test dla Bronisława Komorowskiego: czy jest strażnikiem konstytucji, czy też jedynie delegatem PO na urząd prezydenta. Jeszcze zanim ustawa została uchwalona, deklarował, że ją podpisze.

Miejmy nadzieję, że to była tylko deklaracja poparcia dla walki z dopalaczami, a nie akceptacja w ciemno wszystkiego, co zrobi parlament w tej sprawie. Że prezydent będzie miał odwagę bronić konstytucji nawet wobec oskarżeń, że jest "adwokatem handlarzy śmiercią", co z niewątpliwą satysfakcją natychmiast ogłosiłaby opozycja. Ta sama, której nie starczyło odwagi czy woli, by poprawić ustawę w parlamencie.