Wyprawa do wnętrza duszy

Dla chemika Alberta Hofmanna 16 kwietnia 1943 r. był zwykłym dniem pracy w laboratorium. W czasie przerwy nie poszedł na obiad z kolegami, tylko zjadł kanapkę z miodem. "17.00: Zawroty głowy, strach, zaburzenia wzroku, drętwienia, niekontrolowany śmiech" - zanotował w swym dzienniku laboratoryjnym. Ostatnie słowa napisał już z wielkim trudem, potem wsiadł na rower i pojechał do domu. To musiała być "niezła jazda" - pierwsza w historii LSD.

Wspomnienia psychonauty

"Twarz mi drgała i wydawała się dziwnie zdeformowana" - wspominał później. Ale szał w głowie Hofmanna dopiero się rozkręcał. "Wszystko wokół wirowało, a znajome sprzęty wyglądały tak groteskowo, że zacząłem się ich bać. Sąsiadki, która zawsze przynosi mi mleko, w ogóle nie poznałem. Była jak czarownica z kolorowa gębą".

O LSD krąży wiele barwnych historii, ale ta pierwsza jest chyba najlepsza, bo całkiem szara. Najśmieszniejsze w niej jest to, że narkotyk, który zrewolucjonizował całe pokolenie młodzieży lat 60., wymyślił bardzo porządny, ale nudny Szwajcar - Albert Hofmann. W swojej pracy doktorskiej zajmował się badaniem soków żołądkowych ślimaków winniczków. Potem zaczął studia nad środkami pobudzającymi ludzkie krążenie. Tego dnia, kiedy jadł kanapkę w laboratorium, nie zauważył, że malutka kropelka nowej substancji przylgnęła mu do palców. Wystarczyła, aby naukowca katapultować "na orbitę".

W 60. rocznicę wynalezienia LSD ukazały się nagrania wykładów i wywiadów z Hofmannem pt. "Wspomnienia psychonauty". Narkotyk był na początku jego niechcianym dzieckiem, ale w miarę upływu czasu zaczął się nim zajmować niczym czuły ojciec. Kiedy opowiada o LSD, słychać w jego głosie dumę i smutek. Żal mu, że jego "psychodeliczna petarda" stała się tanią hipisowską rozrywką.

Elita na fali

Początkowo klientami chemika byli nieliczni wybrańcy. Zaopatrywał przede wszystkim kolegów naukowców i artystów. Potem do kolejki ustawili się psychoanalitycy, którzy uwierzyli, że dzięki LSD łatwiej dotrą do pokręconych dusz pacjentów. Na liście odbiorców byli pisarze Aldous Huxley i Ernst Jünger, który w swym domu w Wilflingen odprawiał prawdziwe orgie narkotyczne. Na koniec żona Jüngera podawała wszystkim kluski z fasolą, by przy stole - już "na spokojnie" - łatwiej było rozprawiać o swych doznaniach. Przypominało to trochę świetlicowe spotkania kółka recytatorskiego.

Znawca islamu dr Rudolf Gelpke podczas jednej z takich sesji stwierdził, że czuł się, jakby odbył podróż na dno duszy. Wkrótce określenie to weszło do klasyki literatury opisującej stany po zażyciu LSD. Miało charakteryzować rzeczywistość, która stawała się płynna i w żaden sposób nie dawała się zdefiniować. Pierwsi psychonauci zorientowali się, że każda próba opisania słowami "odlotu" dokonanego na paliwie LSD, miała mniej więcej taki sam sens jak omawianie orgazmu po każdym stosunku. Do tego samego wniosku doszło wkrótce 10 milionów Amerykanów zażywających notorycznie LSD. Narkotyk skłaniał do euforycznych wyznań w rodzaju "widziałem Boga", ale w istocie był to niekończący się słowotok, przechwałki i konfabulacja.

Elitarność kręgu wtajemniczonych w LSD skończyła się w momencie, kiedy Timothy Leary - profesor psychologii i przyszły kapłan psychodelicznej rewolucji - zamówił u Hofmanna milion porcji LSD. Nie wiadomo czy Szwajcar sprostał wyzwaniu, ale z pewnością musiał sobie wyrywać włosy z głowy, gdy zobaczył w akcji innego anarchistę Kena Keseya (autora m.in. "Lotu nad kukułczym gniazdem). Ten przemierzał kraj autobusem pełnym wniebowziętych odlotowców i jak oszalały wszędzie propagował LSD. Zagroził nawet, że będzie dodawał narkotyk do miejskich wodociągów, aby uszczęśliwić całą ludzkość. Jego perswazjom uległ Cary Grant, który publicznie wyznał: Właściwie nie lubię narkotyków, ale LSD działa na mnie bardzo dobrze. Świat byłby lepszy, gdyby wszyscy politycy brali LSD.

Zawrót głowy

Ale w końcu wszystko wymknęło się spod kontroli. Masowy trans hipisów, psychodeliczne włóczęgi, testy kwasowe stawały się dla władz do tego stopnia uciążliwe, że w 1966 roku LSD zostało zabronione. Rząd amerykański miał nadzieję, że zabierając młodzieży ulubiony narkotyk, zdusi kiełkującą kontrkulturę i narastający sprzeciw wobec wojny w Wietnamie. Była to nadzieja płonna, jako że właśnie wtedy narkotyczny szał rozkręcił się na dobre, a jego szczyt przypadł na festiwal błota i muzyki w Woodstock.

Stary Albert Hofmann walczy dzisiaj, by jego wynalazek - LSD - mógł znaleźć zastosowanie w psychiatrii. Na razie nie udało mu się pozyskać zbyt wielu zwolenników. Może ma to związek z tym, że ludzie pamiętają, iż w kulturze masowej epoka LSD zapisała się niemiłosiernie rozwlekłymi solówkami na gitarze i przegadanymi książkami?

Odłóżmy żarty na bok. Sześćdziesiąt lat po wynalezieniu LSD - narkotyk ten nie odgrywa już żadnej roli na rynku. Może więc ten jubileusz jest dobrą okazją, by zacząć uczciwie oceniać, jaki miał naprawdę wpływ na świat i duszę pokolenia hipisów ten dwuetyloamid kwasu lizergowego, zwany potocznie LSD? - Jakże jestem szczęśliwy! - zawołał francuski filozof Michel Foucault po zażyciu LSD na pustyni. Zaraz potem zapłakał jak bóbr. No i co o tym sądzić? Taki Foucault, niby poważny człowiek...