Dopalacze – co grozi za „legalne” substancje?

Na początku lutego do SIN zgłosił się młody chłopak z Wrocławia, zatrzymany niedaleko sklepu z dopalaczami, kolejna ofiara niewłaściwej interpretacji przepisów przez policję. Postawiono mu zarzut posiadania 0,67 g 3-CMC, nowej substancji psychoaktywnej, która nie znajduje się na liście zakazanych środków odurzających i psychotropowych.

Wygląda na to, że polskie organy ścigania wciąż nie dostrzegają, a w każdym razie konsekwentnie ignorują, subtelną różnicę między owymi środkami. Medialny szum wokół powołanej w 2015 r. tzw. ‚czarnej listy’ nowych substancji psychoaktywnych, wprowadził powszechną panikę, co wykorzystuje policja. Na szczęście nasz zatrzymany niczego nie podpisał i został wypuszczony jeszcze tego samego dnia.

Różnice w grożących konsekwencjach prawnych za posiadanie narkotyków a nowej substancji, są tu kluczowe, warto je sobie uświadomić i skupić się na faktycznie obowiązujących przepisach.

Po raz kolejny policja poprzez przysłowiowe ‚płotki’, czyli użytkowników okazjonalnych, próbuje naginając przepisy dotrzeć do źródła problemu, czyli do osób udzielających dopalaczy.

Co tak naprawdę grozi za dopalacze? Posiadanie jakich substancji obwarowane jest odpowiedzialnością karną?

W dalszym ciągu odpowiedzialności karnej podlega posiadanie narkotyków, czyli środków odurzających czy psychotropowych – substancji obniżających pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego (wywołujących klasyczny stan odurzenia), ale również pobudzających oraz halucynogennych.

Decydujące znaczenie ma fakt skatalogowania danego środka, odurzającego w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy (art. 4 pkt 26 obowiązującej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r.), natomiast substancji psychotropowej w wykazie stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy.

Przesłanki muszą być spełnione łącznie. Oznacza to, że bierze się pod uwagę faktyczną ilość posiadanych przez oskarżonego środków odurzających w konkretnym czasie; zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 grudnia 2013 r. (II AKa 422/2013) posiadanie narkotyku staje się karalne dopiero wówczas, gdy jego ilość pozwala na odurzenie osoby zażywającej narkotyk. Dodatkowo substancja musi znajdować się we wspomnianych wyżej wykazach.

Pojęcia „substancja psychotropowa” i „środek odurzający” są bliskoznaczne.

Istnieją substancje psychotropowe, które zaliczamy do środków odurzających, np. LSD, ale również takie, które mają wyłącznie charakter leczniczy, bez cech środków odurzających. Zakaz posiadania odnosi się również do substancji chemicznych i ich mieszanin, które są prekursorami narkotyku, czyli substancjami sklasyfikowanymi, często używanymi do nielegalnego wytwarzania środków odurzających i substancji psychotropowych, np. nadmanganian potasu [to chyba nienajlepszy przykład, posiadanie nadmanganianu potasu jest legalne - przyp. red H] to prekursor wykorzystywany do produkcji kokainy.

Środki odurzające, substancje psychotropowe lub ich preparaty oraz prekursory kategorii 1 może posiadać wyłącznie przedsiębiorca, jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna uprawniona na podstawie przepisów ustawy lub stosownego rozporządzenia.

Istnieje także grupa preparatów zawierających środki odurzające i substancje psychotropowe, które mogą być posiadane w celach medycznych albo stosowane do badań klinicznych, wraz ze wskazaniem ich ilości oraz grupy, do jakiej są zakwalifikowane, uwzględniając potrzebę ich właściwej identyfikacji.

Mimo zapowiedzi ustawodawcy, posiadanie środka zastępczego, zawierającego nową substancję psychoaktywną, wciąż nie podlega jakimkolwiek sankcjom karnym. Czym jest środek zastępczy?

Ustawodawca ma tu na myśli produkt zawierający przynajmniej jedną substancję psychoaktywną lub inną o podobnym działaniu, który może być użyty w takich samych celach jak środek odurzający czy psychotropowy, czyli np. 3-CMC.

Dotychczas zakazano wytwarzania i wprowadzania do obrotu środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych. Wprowadzono odpowiedzialność administracyjną. Zgodnie z treścią art. 52 ust. 1 ustawy podmiot wytwarzający lub wprowadzający do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej środek zastępczy, podlega karze pieniężnej w wysokości od 20.000 zł do 1.000.000 zł.

Jak jednak zaznaczył NSA (OSK 2965/13) w uzasadnieniu zmiany ustawy wskazano na możliwość ukarania sprawcy także na podstawie art. 165 § 1 pkt 2 Kodeksu karnego (kto sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach, wyrabiając lub wprowadzając do obrotu szkodliwe dla zdrowia substancje, środki spożywcze lub inne artykuły powszechnego użytku lub też środki farmaceutyczne nieodpowiadające obowiązującym warunkom jakości, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.) Właściwy państwowy inspektor sanitarny może nakazać, w drodze decyzji, wstrzymanie wytwarzania tego środka zastępczego lub produktu, lub wycofanie środka zastępczego lub produktu z obrotu.

Uczestniczenie w obrocie, czy wprowadzanie do obrotu narkotyków w rozumieniu art. 56 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii polega na hurtowym uzyskiwaniu narkotyków i takim też przekazywaniu ich kolejnym osobom.

Jak przepisy regulują kwestię udzielania, czyli sytuację, gdy odbiorcą narkotyków jest ich konsument – osoba nabywająca je dla własnego spożycia?

Mając na uwadze wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Wojewódzkich Sądów Administracyjnych (m. in Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 września 2015 r., I OSK 514/14) należy wskazać, że wprowadzanie do obrotu środków zastępczych i nowych substancji psychoaktywnych, o którym mowa w art. 4 pkt 34 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oznacza udostępnienie ich odpłatnie lub nieodpłatnie osobom trzecim zarówno niebędącymi ich konsumentami, jak i będącymi ich konsumentami, tj. nabywającymi je w celu własnego spożycia. Oznacza to, że udzielanie dopalaczy również podlega karze.

Nie ma tu wzmianki o posiadaniu, luka prawna. Wykaz nowych substancji znajdziemy w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 24 sierpnia 2016 r. w sprawie wykazu nowych substancji psychoaktywnych. Podlegają one odrębnym przepisom niż substancje psychotropowe, środki odurzające czy prekursory będące substancjami sklasyfikowanymi. Oznacza to, że substancje wpisane na listę NSP, ale nie widniejące w załącznikach, wciąż można legalnie posiadać na własny użytek.