Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa balladonna L., 2n = 72) jest byliną z rodziny psiankowatych (Solanaceae Juss.). Rośnie dziko w Euroazji, częściowo w USA, w ZSRR - na Krymie, Kaukazie i w Karpatach, w górskich lasach bukowych i jodłowych, w zaroślach i nad brzegami rzek. Uprawiana jest we wszystkich krajach europejskich, w Pakistanie, USA i Ameryce Południowej; w Związku Radzieckim można ją uprawiać w całej części europejskiej, ale najlepszy surowiec uzyskuje się na Ukrainie i w Kraju Krasnodarskim.

Pokrzyk wilcza jagoda ma kłącza grube (średnicy 3-8 cm), z wieloma wierzchołkami wzrostu i masywnymi korzeniami. Łodyga wzniesiona, rozgałęziona, zielona, czasem z fioletowym odcieniem, do 2 m wysokości, w górnej części gruczołowato omszona. Liście duże, całobrzegie, eliptyczne lub jajowato zaostrzone, od spodu słabu omszone. Górne liście znacznie mnniejsze od dolnych osadzone parami, prawie naprzeciwległe, dolne - skrętoległe. Kwiaty osadzone pojedynczo, rzadziej parami w rozgałęzieniach łodygi lub w pachwinach liści, o szypułkach zwisających, gruczołowato omszonych. Kielich trwały, otaczający owoc, o pięciu działkach tylko u nasady zrośniętych. Korona cylindrycznie dzwonkowata, o pięciu płatkach, brunatnofioletowa lub brudnopurpurowa z brunatnofioletowymi żyłkami. Pręcików 5, słupek 1 z fioletową szyjką. Kwitnienie od czerwca do końca okresu wegetacji. Owoc - dwukomorowa, jagoda wielonasienna, nieco spłaszczona, fioletowoczarna, błyszcząca, soczysta, wielkością i kształtem przypominająca wiśnię, słodka, trująca! Nasiona nerkowate lub nieco kanciaste, brunatne. Masa 1000 nasion 0,6-1,36 g. W pierwszym roku życia rośliny słabo kwitną i owocują, w drugim roku - obficie. W rejonach północnych uprawia się pokrzyk jako roślinę roczną.

Znaczenie lecznicze. Jest to stara roślina lecznicza, o której właściwościach wspominali starożytni Grecy i Rzymianie. Stosowano ją w najróżniejszych przypadkach; przy melancholii, atakach epilepsji, duszącym kaszlu i żółtaczce. Rozcieńczony wodą sok ze świerzych liści stosowano przy przewlekłych zapaleniach oczu u człowieka i zwierząt gospodarskich. Pokrzyk cieszył się dużym powodzeniem u Rzymianek jako środek rozszerzający źrenice, zwiększający blask oczu oraz skutecznie przyspieszający i pogłębiający oddech (stąd nazwa łacińska rośliny - piękna pani). Kto wie jednak, czy nie dawniej znano pokrzyk jako źródło trucizny. Łacińska nazwa rodzaju - Atropa jest imieniem jednej z trzech mitologicznych bogiń przeznaczenia. Francuski rzeźbiarz Debay nadał boginiom postać młodych dziewic: Lachesis z wrzecionem w ręce rozpoczyna prząść nić życia, Kloto uwieńczona owocami snuje dalej nić, którą nieubłagana Atropa, w smutnym wianku cyprysowym zamierza przeciąć.

Pokrzyk zawiera alkaloidy (podstawowe substancje czynne) we wszystkich narządach: w korzeniach (0,4-1,3%), łodygach (0,2-0,65%), w liściach (0,14-1,20%), owocach (0,70%) i kwiatach (0,2-0,6%). W NRD otrzymano mieszańca zawierającego w liściach do 2,6% alkaloidów. Główne alkaloidy to hyoscyjamina, atropina i skopolamina. Największą ilość alkaloidów liście zawierają w okresie zawiązywania pąków kwiatowych i kwitnienia, cała roślina - na początku zawiązywania nasion, korzenie zaś - w końcu okresu wegetacji. Najważniejszymi preparatami leczniczymi są: siarczan atropiny, proszek z liści, suchy wyciąg i in. W homeopatii stosuje się suszone liście lub nasiona .

W polsce liście pokrzyku wchodzą w skład proszku Astmosan, papierosów Neoastmosan oraz służą do sporządzania Tinctura Belledonnae, Extractum Belladonnae siccum, które wchodzą w skład preparatów: Alax, Belladrinal, Magnesthin, Spasticol i memorol. Korzeń pokrzyku służy do sporządzania Extractum Belladonnae fluidum, do otrzymywania zespołu alkaloidów, które są składnikiem preparatów - Bellergot, Bellacorn, Bellopan, Bellaphenal, Resergot, jak również do izolowania atropiny, która wchodzi w skład preparatów: Atropinum sulfuricum, Tolargin i Morphinium hydrochloricum cum atropino. Wyciągi z korzeni pokrzyku stosowane są w wielu krajach do leczenia objawów drżączki porażennej (parkinsonizm).

Preparaty pokrzyku stosowane są jako środki rozkurczowe i przeciwbólowe przy wrzodowej chorobie żołądka i dwunastnicy, kamicy żółciowej, zapaleniu pęcherzyka żółciowego, skurczach jelit i dróg moczowych, zwiększonej czynności wydzielniczej gruczołów ślinowych i śluzowych, przy skurczach mięśni gładkich narządów wewnętrznych i w okulistyce w celu rozszerzenia źrenic i porażenia mechanizmów akomodacyjnych. Atropina i hyoscyjamina działają pobudzająco, skopolamina - uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy. Tabletki i odwar winny z korzeni stosuje się przy parkinsonizmie.

Rozmnażanie i agrotechnika. Pod uprawę przeznacza się pola nisko położone, wilgotne, ale z poziomem wód gruntowych nie przekraczającym 2 m, gleby strukturalne, lekkie lub średnie. Najlepszymi przedplonami są: ugór czarny lub obsiany, zboża ozime, rośline warzywne i techniczne. Przed głęboką orką stosuje się 40-60 kg obornika na 1 ha lub pełne nawożenie mineralne (po 60-90 kg na 1 ha azotu, fosforu i potasu). Przy siewie szerokorzędowym ilość wysiewu wynosi 8 kg na 1 ha, przy kwadratowo-gniazdowym 60x60 cm - 4 kg. Wysiewa się przed zimą suche nasiona lub bardzo wczesną wiosną - nasiona stratyfikowane podczas dwóch miesięcy w temperaturze 0-3°C. Siejąc przed zimą zwiększa się ilość wysiewu o 1-2 kg na 1 ha. Głębokość siewu wynosi 0-2 cm. Wschody pokrzyku rozwijają się wolno, źle znoszą zachwaszczenie i suszę, a wytrzymują tylko krótkotrwałe niewielkie przymrozki. Pięlegnowanie polega na zwalczaniu chwastów i szkodników oraz niszczeniu skorupy glebowej.

Wczesną wiosną 2- i 3-letnie plantacje oczyszcza się starannie z obumarłych części roślin - źródła szkodników i chorób, a międzyrzędzia spulchnia się głęboko, uprzednio nawożąc pogłównie rośliny. Po kultywatorowaniu bronuje się plantację po przekątnej. Plantację użytkuje się zwykle przez 3 lata, rzadko przez 5 lat. W bezśnieżne zimy rośliny wymarzają przy obniżeniu się temperatury do -10, -15°C.

Liście i ziele zbiera się 2-5 krotnie w okresie wegetacji; przy czym po ręcznym zbiorze liści następuje kolejno maszynowy zbiór ziela. Ostatni zbiór kończy się przed przymrozkami. Średni plon suchych liści i ziela wynosi 0,8-1 t z 1 ha.

Zebrane liście suszy się zaraz z powietrznych lub ogniowych suszarniach; ziele pozostawia przed suszeniem na pewien czas na polu, aby straciło turgor. Temperatura suszenia w suszarni wynosi 40°C.

Korzenie pozyskuje się podczas likwidowania plantacji. Jagody zbiera się od drugiego roku życia roślin, w miarę dojrzewania, i natychmiast wypłukuje nasiona wodą (już po 3-7 dniach pozostawania w jagodach tracą zdolność kiełkowania), a następnie suszy.

Atropa belladonna L. - Pokrzyky wilcza jagoda (tabl. 4A)
(wilcza wiśnia, leśna tabaka, psia wiśnia, psinki, tessak)
Rodzina: Solanaceae - Psiankowate

Charakterystyka toksykologiczna. Występuje dość rzadko na południu Polski w zaroślach i lasach, ponadto uprawiana lub zdziczałą. Rośliny wysokie około jednego metra. Charakterystycznymi cechami są brunatnofioletowe kwiaty i owoce - lśniące czarne jagody. Rośliny kwitną od czerwca do sierpnia, owoce dojrzewają od lipca do listopada. Łodygę ma gałęzistą, Liście o kształtach szerokojajowatych, na szczycie zaostrzone, długości od 5 do 25 cm i szerokości 10 cm. Z parzystych liści umieszczonych na przeciw siebie jeden jest zwykle wyraźnie mniejszy. Brzeg liści cały. Świeży liść roztarty pachnie specyficznie. Kwiaty pojedyncze są umieszczone w kątach liści, mają zielony kielich i zrośniętą brunatnofioletową, od wewnątrz brudnożółtawą koronę kształtu dzwonkowatego. Owocem jest jagoda umieszczona na rozrośniętym kielichu, z którego po dojrzeniu łatwo odpada. Średnica owocu około 2 cm. Nasiona brązowe mają kształt jajowaty z jedną prostą pręgą, na powierzchni siateczkowane. Wymiary nasion: długość do 2 mm, szerokość do 1,5 mm, grubość do 0,5 mm.

Główne związki czynne. We wszystkich organach występują alkaloidy tropanowe o budowie estrowej. Zawartość alkaloidów w roślinie jest zmienna w zależności od pochodzenia, fazy rozwojowej i części rośliny. W liściach występuje przeciętnie 0,2-0,6% (niekiedy do 1%) alkaloidów, w korzeniach 0,4-1,5%, w kwiatach około 0,4%, w owocach 0,6-0,7%, w nasionach 0,4-0,8%. Głównym składnikiem (do 98%) zespołu alkaloidów jest L-hioscyjamina, poza tym występują niewielkie ilości racemicznej atropiny i L-skopolaminy. N-tlenku hioscyjaminy (we wszystkich częściach rośliny) i skopolaminy (w liściach), ponadto w liściach i korzeniach wykryto alkaloidy towarzyszące: apoatropinę, belladoninę i kuskohigrynę (tylko w korzeniach). Alkaloidy ulegają łatwo rozkładowi pod wpływem wilgoci, hiscyjamina zaś ulega racemizacji do atropiny. W dojrzałych owocach występuje prawie wyłącznie atropina. W lecznictwie stosowane są: Extr. Belladonnae siccum (1,5% alkaloidów), Extr. Belladonnae fluidum (0,35-0,40% alkaloidów), Tinct. Belladonnae (0,035% alkaloidów), Folia Belladonnae oraz Atropinum sulfuricum i Hyoscyaminum sulfuricum.

Charakterystyka toksykologiczna. Wszystkie części rośliny są trujące, najbardziej korzeń i owoce, dalej liście, najmniej kwiaty. W zatruciach pokrzykiem występuje i zawsze dominuje efekt atropiny, tak że w praktyce, z punktu widzenia klinicznego, ogół tych przypadków należy traktować jako zatrucia atropiną.

Działania trujące dojrzałych owoców praktycznie jest czystym działaniem atropiny; niedojrzałych - głównie L-hioscyjaminy, mniej atropiny. Za działanie liści i korzeni odpowiada głównie hioscyjamina, mniej inne alkaloidy, kwiatów - prawie wyłącznie hioscyjamina. Działanie farmakologiczno-toksykologiczne surowca Rad. Belladonnae jest zmodyfikowane w stosunku do działania Fol. Belladonnae. Wynika to z obecności w korzeniu większych niż w liściach ubocznych alkaloidów towarzyszących, jak apoatropina i belladonina, które wykazują działanie superaddycyjne w stosunku do hioscyjaminy. W rezultacie nawet przy jednakowej zawartości hioscyjaminy korzeń powoduje 12 razy silniejsze działanie parasympatykolityczne (na mięśnie jelit i oka) niż liść.

Hioscyjamina i atropina działają jakościowo jednakowo, dwukierunkowo:

1. ośrodkowo pobudzająco (we względnie dużych dawkach)
2. obwodowo porażająco (działanie to występuje już w małych dawkach).

1. Działanie ośrodkowe pobudzające dotyczy mózgowia, międzymózgowia i rdzenia przedłużonego. W zatruciach podostrych dochodzi do: najpierw pobudzenia psychomotorycznego, nawet wesołości, gonitwy myśli, chęci mówienia, śmiechu i ruchu (np. chęć do tańca), następnie dalszego wzrostu pobudzenia, stanów splątania z zaburzeniem zmysłów (szczególnie halucynacje wzrokowe i słuchowe, silnie zaznaczone uleganie sugestii; dlatego rośliny zawierające alkaloidy tropanowe były i nadal są używane jako środki halucynogenne). Po większych dawkach następują ciężkie ostre zaburzenia umysłowe tzw. psychoza objawowa, z silnymi napadami szału, wzrastającymi aż do wściekłości oraz drgawkami klonicznymi (podobnymi do epileptycznych). Ponadto pojawiają się inne objawy pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego: przyspieszenie i pogłębienie oddechu, podwyższenie temperatury ciała (podrażnienie ośrodka współczulnego regulacjji ciepła), intensywne zaczerwienie skóry (pobudzennie ośrodka naczynioorozszerzającego). Ośrodkowe pobudzenie przechodzi następnie w porażenie, tym szybciej im większa była dawka alkaloidu. Zamiast objawów pobudzenia, które stopniowo ustępują, pojawia się uspokojenie, rozluźnienie, narastająca senność, w końcu po dawkach śmiertelnych przy spadku temperatury ciała i zapaści w śpiączce dochodzi do zgonu na skutek ośrodkowego porażenia oddechu.
2. Działanie obwodowe porażające występuje już po małych dawkach, zanim pojawią się efekty pobudzenia ośrodkowego. Przebiega w sposób specyficzny i dotyczy wszystkich reagujących cholinergicznie zakończeń nerwowych. Pojawiają się najważniejsze diagnostyczne objawy działania ośrodkowego hioscyjaminy lub atropiny: rozszerzenie źrenic; zwiększenie ciśnienia śródocznego, zaburzenia akomodacji (niemożliwość widzenia z bliska); dalej upośledzenie aż do zahamowania wydzielania gruczołów łzowych, ślinowych, śluzowych nosa, gardła, krtani, oskrzeli, żołądka oraz gruczołów mlecznych a szczególnie potowych. Następuje zwiotczenie (rozszerzenie) oskrzeli, unieruchomienie przewodu pokarmowego (spadek napięcia, spazmoliza, zmniejszenie lub ustanie perystaltyki) i innych narządów z mięśni gładkich (dróg żółciowych, moczowych, pęcherza, macicy), zniesienie wydzielania gruczołów związanych z przewodem pokarmowym (szczególnie pęcherzyka żółciowego i zewnętrznego wydzielania trzustki). Silnie przyspieszenie i nasilenie czynności serca (przez porażenia nervus vagus) wraz z zahamowaniem czynności despesora doprowadza do znacznego (do 100%) wzrostu ciśnienia krwi i zwiększenia objętości minutowej serca (około 20% po 1 mg atropiny); w tym stanie tętno jest silne i twarde. W końcowym stadium zatrucia hioscyjaminą lub atropiną tętno jest częste, nieregularne i słabe.

Ilościowe różnice w działaniu alkaloidów pokrzyku zależą od ich optyczności. Ośrodkowo działają wszystkie formy jednakowo: izomery L-, D- oraz racemiczna D,L-hioscyjamina (atropina). Obwodowo L-hioscyjamina wywiera działanie 40 razy silniejsze od D-hioscyjaminy, dlatego atropina ma praktycznie zaledwie połowę aktywności L-hioscyjaminy.

Hioscyjamina i atropina szybko wchłaniają się z przewodu pokarmowego, błon śluzowych oraz po podaniu pozajelitowym i stosunkowo szybko ulegają biotrasformacji. U ludzi do 30% przyjętej dawki atropiny wydala się z moczem w postaci nie zmienionej w ciągu około 12 h, częściowo jednak alkaloidy te kumulują się w tkankach zwłaszcza w wątrobie i nerkach.

Dawkę śmiertelną atropiny trudno oszacować. Przyjmuje się, że minimalna dawka śmiertelna dla człowieka dorosłego wynosi 100 mg, były jednak liczne zatrucia o wiele większymi dawkami atropiny (np. 1000 mg) i skończyły się wyzdrowieniem. W lecznictwie psychiatrycznym stosuje się dawki do 200 mg. Dawka śmiertelna minimalna dla dzieci wynosi 10 mg [149, 174].

Okoliczności zatruć. Zatrucia owocami pokrzyku są najczęściej notowanymmi przypadkami w statystykach zatruć roślinami u dzieci. Zdarzają się nawet pomyłkowo zatrucia u ludzi dorosłych, którzy zjadają owoce pokrzyku (czarne wielkości czereśni, soczyste, o smaku słodkawo-mdłym), uważając je za czereśnie. Były również przypadki (rzadkie) użycia jagód pokrzyku w celach zbrodniczych. Za dawkę śmiertelną przyjęto 10-20 owoców u ludzi dorosłych, a zaledwie kilka, np. 3-4, u dzieci. Zanotowano przypadek śmierci u dziecka, które zjadło 5 jagód pokrzyku, ale były też wyzdrowienia po 10 jagodach [149]. Notowano sporadycznie przypadki zatrucia korzeniem pokrzyku (samobójcze lub omyłkowe) kończące się zgonem. Rzadkie są również zatrucia za pośrednictwem mięsa zwierząt odpornych na atropinę (króliki, ślimaki), które po zjedzeniu pokrzyku kumulują alkaloidy tropanowe w mięsie; między nimi wymienia się także kozy, owce, bydło, świnie, konie i osły [15, 44]. Opisano przypadek zatrucia u dziecka mlekiem kozy, która pasła się na pokrzyku, a nawet zatrucie kilku osób herbatą miętową słodzoną miodem, który był zbierany z kwiatów pokrzyku [149].

O wiele częstrze są zatrucia jatrogenne lekami zawierającymi alkaloidy tropanowe, a zwłaszcza wytwarzanymi przez znachorów różnymi "herbatkami ziołowymi" lub "lekami przeciwrakowymi" z dodatkiem np. nasion lub korzeni pokrzyku. Zatrucia lekami oficynalnymi zdarzają się na skutek przedawkowania, zamiany leku lub sposobu podania.

Objawy zatrucia. Dla zatruć pokrzykiem charakterystyczny jest stan silnego pobudzenia (patrz charakterystyka toksykologiczna) i halucynacji euforycznych. Następnie nasilenie stanu pobudzenia aż do wystąpienia napadów szału i wściekłości z nierozpoznowaniem otoczenia (jak w psychozach maniakalnych), wystąpienie drżenia lub ogólnych drgawek klonicznych (jak epileptyczne). Poza tym zawroty głowy, nudności, ewentualne wymioty (mogą wystąpić na początku zatrucia jagodami pokrzyku; w zatruciach czystą atropiną brak wymiotów). Silne przyspieszenie i pogłębienie oddechu, silne uderzenia serca i tętna - szczególnie silne pulsowanie tętnic szyjnych, częstoskurcz zatokowy (2,0-2,67 Hz, tj. 120-160/min). Wzost ciśnienia krwi przy tętnie twardym, krótkim. Maksymalne rozszerzenie źrenic, przez to uczucie oślepienia i światłowstręt; oczy błyszczące, długo utrzymujące się zaburzenie wzroku (niedokładne widzenie z bliska, widzenie podwójne, niedowidzenie, widzenie w jednej barwie, pomniejszony obraz przedmiotów), w ciężkich przypadkach całkowite zahamowanie zdolności widzenia. Zaburzenia mowy aż do niemożności mówienia. Szkarłatnoczerwona, sucha i gorąca skóra (niekiedy z rozlaną, punkcikowatą wysypką, zwłaszcza na twarzy, szyi i klatce piersiowej), silnie podwyższona temperatura ciała (do 41°C). Wysuszenie błony śluzowej jamy ustnej, przełyku i krtani (bezgłos), pragnienie, przy tym obawa przed wodą ze względu na trudności w przełykaniu. Stopniowo przychodzi (często przy krótkotrwałych nawrotach stanów pobudzenia i drgawek) utrata przytomności, wyczerpanie i podobny do narkozy głęboki sen. W tym stanie zaczerwienienie twarzy przechodzi w sinicę (na skutek postępującego uszkodzenia oddechu), a temperatura ciała spada poniżej normy. Zdarza się, że stadium porażenia powoli się cofa i stopniowo dochodzi do wyzdrowienia, jeśli jednak postępują porażenia i uszkodzenia oddechu, dochodzi do zgonu w śpiączce, na skutek ośrodkowego porażenia oddechu.

Rozpoznanie różnicowe. Należy odróżnić od zatrucia grzybami wywołującymi tzw. panterynowy zespół objawów: Amanita pantherina i A. muscaria. W przypadku grzybów zatruciu ulega zwykle kilka osób naraz - rodzina, która jadła tę samą potrawę grzybową. Odróżnić także od zatrucia gałką muszkatołąwą o etiologii narkotycznej. Wyłączyć botulizm, alkoholizm, wściekliznę oraz stany maniakalne i majaczeniowe w różnych chorobach psychicznych. Niektóre objawy mogą imitować takie stany patologiczne, jak zapalenie mózgu (encephalitis), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (meningitis), stany majaczeniowe po napadzie padaczkowym, wstrząsnienia mózgu, mocznicę lub zaburzenia mózgowo-naczyniowe w wieku starszym. Na ogół rozpoznanie zatruć atropiną według objawów przewodnich jest łatwe. Rozszerzenie tylko jednej źrenicy lub nierówność źrenic wymaga dokładnego badania neurologicznego w celu wykluczenia urazu mózgu. W razie wątpliwości rozpoznania klinicznego należy potwierdzić wynikiem analizy chemicznej albo botaniczno-morfologicznej (jeśli nastąpiło zatrucie jagodami pokrzyku, zidentyfikować nasiona znalezione w żołądku - patrz str. 71).

Diagnostyka laboratoryjna toksykologiczna. Hioscyjaminę, atropinę i inne alkaloidy tropanowe, występujące w pokrzyku, można wykryć za pomocą reakcji kroplowych ogólnych, służących do identyfikacji alkaloidów oraz testów bardziej specyficznych, jak Vitaliego i Wasicky'ego. Można też odróżnić je za pomocą chromatografii cienkowarstwowej [31].

Reakcja Vitaliego: do suchej pozostałości po wyciągu eterowym (ze środowiska alkalaicznego) dodać kilka dymiącego HNO₃ ogrzać na łaźni wodnej, odparowując wodę; następnie dodać etanolowego roztworu KOH. Zabarwienie fioletowe wskazuje na obecność alkaloidów tropanowych. Reakcja Vitaloego jest dodatnia także z weratyną i strychniną. Mechanizm jej polega na nitrowaniu pierścienia benzenowego (obecnego w kwasie tropowym - czyli cząsteczce alkaloidów tropanowych, jak również w cząstce weratyny i strychniny).

Reakcja Wasicky'ego: do suchej pozostałości po ekstrakcie eterowym dodać kilka kropli odczynnika Wasicky'ego (roztwór 2 g p-dwumetyloaminobenzaldehydu w mieszaninie 6 g H₂SO₄ + 3 cm³ wody); zabarwienie czerwonofioletowe wskazuje na obecność alkaloidów tropanowych. Johimbina daje podobne zabarwienie [44].

Alkaloidy tropanowe można również wykryć metodą farmakologiczną przez wkroplenie moczu lub roztworu chlorowodorków alkaloidów (otrzymanych przez ekstrakcję z materiału biologicznego) do oka kota lub królika i wywołanie rozszerzenia źrenicy.

Typowe przypadki zatruć. Matka i dorosły syn zostali przewiezieni do Ośrodka Leczenia Ostrych Zatruć w Poznaniu przez pogotowie ratunkowe z powodu zatrucia atropiną. Z wywiadu od rodziny ustalono, że w dniu poprzedzającym przyjęcie wypili napar przyrządzony przez matkę rzekomo z korzenia kozłka (matka pomyliła sproszkowany korzeń kozłka z korzeniem pokrzyku). Syn wypił szklankę naparu o godzinie 19⁰⁰ i położył się spać. Około godziny 3⁰⁰ obudził się bardzo pobudzony z uczuciem suchości w jamie ustnej i narastającym niepokojem. Przy przyjęciu chory był przytomny, bardzo pobudzony, wypowiadał bezładne słowa i z tego powodu kontakt słowny i zebranie wywiadu chorobowego były niemożliwe. Skóra na twarzy była zaczerwiona, źrenice szerokie, na światło oddziaływały bardzo leniwie, błona śluzowa jamy ustnej żywoczerwona, sucha, tętno przyspieszone do 2,67 Hz (160/min), miarowe, odruchy okostne wzmożone. Podobny przebieg choroby zanotowano u matki. Zastosowano leczenie: pilokarpina 10 mg podskórnie co 8 h. Luminalum Natrium 0,2 g domięśniowo. Dożylnie wlewano Sol. Ringeri 500 cm³, potem 5% roztwór glukozy 500 cm³ oraz 0,9% chlorku sodowego 500 cm³. Następnie chory otrzymał już do picia herbatę. Następnego dnia podano jeszcze dwukrotnie w ciągu doby pilokarpinę w dawce po 10 mg. Po 3-dniowym leczeniu chorego wypisano do domu w dobrym stanie ogólnym. Podobne leczenie zastosowano u matki. W obu przypadkach wykonano badania toksykologiczne; w moczu chorych stwierdzono metodą chromatografii cienkowarstwowej obecność alkaloidów, spośród których zidentyfikowano atropinę i skopolaminę

Rokowania. Na ogół zadowalające, jeśli zatruty przeżyje pierwsze 24 h, szczególnie wtedy, gdy na początku zatrucia doszło do eliminacji trucizny na skutek wymiotów lub płukania żołądka. Rokowanie niepomyślne jest przede wszystkim wtedy, gdy zatruty przebywał długo w stanie śpiączki i ciężkiego uszkodzenia oddechu. Zaburzenia wzroku i psychiczne mogą pozostać jeszcze przez kilka dni, a nawet tygodni (np. rozszerzenie źrenicy przez 14 dni). Rokowanie w zatruciach u dzieci jest dość niepewne; na pierwszy plan wysuwają się u nich objawy majaczenia i drgawki. Oprócz dzieci są ludzie dorośli uczuleni na działanie atropiny i jej pochodnych, u których nawet po dawce leczniczej poniżej 1 mg może wystąpić silna toksyczna reakcja z majaczeniami i utratą przytomności [149].

doc. dr hab. farm. Maria Henneberg, dr frarm. Elżbieta Szkrzydlewska, Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich Warszawa 1984. str. 145-150

ostatnia modyfikacja: 2001-02-13