Tytoniowa rewolucja

Ustawa z 6 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (por. druk sejmowy nr 432) uchwalona przez Sejm RP (następnie przekazana do Senatu, który w swojej uchwale z 21 lipca zaproponował kilka nieistotnych poprawek) w sposób bardzo istotny nowelizuje dotychczasowe regulacje zawarte w „ustawie tytoniowej”. Wprowadzane zmiany mają ogromne znaczenie dla całej branży (producentów, importerów, sprzedawców), a także dla zwykłych użytkowników.

Uchwalona nowelizacja „ustawy tytoniowej” ma na celu przede wszystkim wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/40/UE z 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów oraz uchylającej dyrektywę 2001/37/WE (Dz. Urz. UE L 127 z 29.04.2014, str. 1, z późn. zm.). Termin na wykonanie obowiązku implementacji upłynął 20 maja 2016 r.

Omawiana nowelizacja zawiera kompleksową regulację problematyki papierosów elektronicznych (tzw. e-papierosów), której dotąd w prawie polskim nie było. W tym zakresie wprowadzono istotne ograniczenia, w szerokim zakresie analogiczne jak w przypadku wyrobów tytoniowych. Jednakże istotne zmiany dotyczą także produktów już wcześniej objętych regulacjami „ustawy tytoniowej” tj. wyrobów tytoniowych (takich jak np. papierosy, cygara). W ustawie posłużono się szeregiem nowych pojęć, zdefiniowanych w „słowniczku” ustawowym z art. 1 ustawy (np.: „ostrzeżenie zdrowotne”, „nowatorski wyrób tytoniowy” – por. też art. 2 ustawy nowelizującej, „papieros elektroniczny”, „wyrób ziołowy do palenia”).

Nowe regulacje dotyczące papierosów elektronicznych

Dotychczasowy zakaz palenia wyrobów tytoniowych w miejscach publicznych określonych w art. 5 ust. 1 ustawy (m.in. szkoły, uczelnie, środki transportu publ., obiekty sportowe) został rozciągnięty na papierosy elektroniczne (a także tzw. nowatorskie wyroby tytoniowe). Konsekwentnie, przewidziany w art. 5 ust. 1a obowiązek zamieszczenia informacji o zakazie palenia dotyczyć ma także e-papierosów. Podobnie jak w przypadku wyrobów tytoniowych, spod zakazu mogą być wyłączone poszczególne pokoje w obiektach mieszkalnych, można też wyznaczyć palarnię m.in. w hotelach, zakładach pracy, lokalach gastronomiczno-rozrywkowych (art. 5 ust. 3). W odniesieniu do lokali gastronomiczno-rozrywkowych z co najmniej dwoma pomieszczeniami spod zakazu może być wyłączone jedno zamknięte pomieszczenie, przy czym w wypadku przeznaczenia go do palenia e-papierosów brak będzie wymogu dotyczącego wentylacji (art. 5a ust. 4).

Na papierosy elektroniczne (oraz pojemniki zapasowe z liquidami) został też rozciągnięty zakaz udostępniania (w tym sprzedaży) osobom do lat 18 (art. 6 ust. 1). Umieszczana w punkcie detalicznym informacja o zakazie sprzedaży dotyczyć ma też ww. produktów. W celu weryfikacji wieku kupującego sprzedawca będzie mógł zażądać okazania dokumentu potwierdzającego wiek. E-papierosy i pojemniki zapasowe nie będą mogły być sprzedawane w placówkach leczniczych, szkołach, obiektach sportowo-rekreacyjnych (art. 6 ust. 2). Na e-papierosy i pojemniki rozciągnięto też zakaz sprzedaży w automatach (art. 6 ust. 3) oraz w sposób samoobsługowy (art. 6 ust. 5). Dotyczy ich także zakaz sprzedaży na odległość (np. przez internet).

Wskutek nowelizacji przewidziany w art. 8 zakaz reklamy i promocji zostaje rozciągnięty na papierosy elektroniczne oraz pojemniki zapasowe, a także produkty imitujące „te wyroby” (w mojej ocenie sformułowanie to nie jest jednak jasne), wreszcie symbole związane z ich używaniem. Zakaz sponsorowania m.in. działalności sportowej, kulturalnej przewidziany w art. 8 ust. 2 został rozszerzony na producentów oraz importerów tzw. powiązanych wyrobów, w tym e-papierosów. W punktach sprzedaży nie wolno będzie eksponować przedmiotów imitujących opakowania e-papierosów czy pojemników zapasowych.

Udostępnienie po raz pierwszy w celu dalszej sprzedaży lub wprowadzenia do obrotu e-papierosów (lub pojemników) wymagać będzie dokonania przez producenta lub importera zgłoszenia do Inspektora ds. Substancji Chemicznych oraz wyznaczenia osoby kontaktowej na terenie UE.

Wymogi szczegółowe dotyczące e-papierosów oraz pojemników, w tym ich opakowań, zostały określone w art. 11c (m.in. określono maksymalną zawartość nikotyny, przewidziano obowiązek zabezpieczenia przed dziećmi). Na opakowaniu powinien zostać zamieszczony m.in. wykaz wszystkich składników, zawartość nikotyny, ostrzeżenie chroniące dzieci, a do opakowania jednostkowego – dołączona ulotka z instrukcją w języku polskim. Wprowadzono też obowiązek zamieszczenia na opakowaniach tzw. ostrzeżenia zdrowotnego w języku polskim (ar. 11c ust. 7-10).

Przepisów znowelizowanej ustawy tytoniowej nie stosuje się do e-papierosów oraz pojemników zapasowych podlegających regulacjom ustawy Prawo farmaceutyczne (mającym charakter produktów leczniczych) bądź przepisom o wyrobach medycznych.

Zmiany dotyczące wyrobów tytoniowych

Przewidziany został ogólny wymóg, że wprowadzane do obrotu w Polsce wyroby tytoniowe i powiązane (np. e-papierosy), w tym wygląd opakowań wyrobów tytoniowych przeznaczonych dla konsumentów w Polsce, spełniać muszą wymogi wynikające z przepisów (art. 6 ust. 6, art. 9f). Wprowadzone zostały ponadto szczegółowe regulacje dotyczące opakowań jednostkowych papierosów (art. 6a). Zabroniono produkcji i sprzedaży tytoniu stosowanego doustnie (pojęcie to nie obejmuje jednak tytoniu do żucia).

Zakazana została produkcja, import, sprzedaż pewnych wyrobów tytoniowych: o aromacie charakterystycznym (np. o zapachu/smaku owoców, alkoholu, słodyczy, mentolu) oraz zawierających dodatki (substancje inne niż tytoń), które zwiększają właściwości uzależniające, CMR (m.in. rakotwórcze) lub toksyczność wyrobu, a także zawierających m.in.: dodatki wywołujące wrażenie, że wyrób jest korzystny dla zdrowia (np. witaminy), kofeinę, taurynę itp., dodatki barwiące. Środki aromatyzujące nie mogą być zawarte w żadnych komponentach wyrobów tytoniowych, w tym w papierze, filtrach, opakowaniach. Komponenty takie jak filtry, papier nie mogą też zawierać tytoniu bądź kofeiny. Jednakże zakazy dotyczące aromatu charakterystycznego odnoszą się jedynie do papierosów i tytoniu do ich skręcania (nie dotyczą więc np. cygar, cygaretek, tytoniu do fajek). Zaznaczyć jednak należy, że zakazy dotyczące dodatków/aromatów mentolowych, zostały odsunięte w czasie, do 20 maja 2020 r. (por. art. 3 ustawy nowelizującej). Organem uprawnionym do oceny przestrzegania ww. zakazów będzie inspektor ds. substancji chemicznych.

Zakazana została sprzedaż na odległość (np. przez internet), w tym transgraniczna (w dyrektywie natomiast jest mowa jedynie o zakazie sprzedaży transgranicznej – por. art. 18 dyrektywy), wyrobów tytoniowych, e-papierosów, pojemników zapasowych (art. 7f).

W przepisie dotyczącym zakazu reklamy i promocji (art. 8) wprowadzono także daleko idące ograniczenia dotyczące opakowań jednostkowych i zbiorczych wyrobów tytoniowych (zasadniczo dotyczące też m.in. e-papierosów, których opakowania mogą jednak zawierać informację o zawartości nikotyny i środkach aromatyzujących; por. art. 11c ust. 4). Opakowania wyrobów tytoniowych (oraz same wyroby tytoniowe) nie mogą m.in. posiadać cech/zawierać komunikatów (tekstów, symboli, nazw, znaków tow. etc.): promujących wyrób tytoniowy/zachęcających do jego spożycia, poprzez stworzenie błędnego wrażenia co do jego cech; sugerujących że jest mniej szkodliwy niż inne, jest ożywczy, dodaje energii, ma właściwości lecznicze, naturalne etc., przynosi inne korzyści związane ze zdrowiem lub stylem życia; odnoszących się do smaku, zapachu etc.; sprawiających że przypomina np. lek, kosmetyk, żywność; sugerujących cechy korzystne dla ochrony środowiska. Etykiety nie mogą zawierać informacji dotyczących zawartości: nikotyny, substancji smolistych, tlenku węgla. Opakowania nie mogą sugerować korzyści ekonomicznych w postaci kuponów, ofert promocyjnych etc.

Istotnie zmodyfikowane zostały też wymogi dotyczące ostrzeżeń zamieszczanych na opakowaniach wyrobów tytoniowych (por. art. 9 oraz nowe art. 9a-f). Na opakowaniach wyrobów do palenia zamieszczane będą tzw. mieszane ostrzeżenia zdrowotne.

W ustawie tytoniowej (art. 10) określony został maksymalny poziom nikotyny, substancji smolistych oraz tlenku węgla dla wyrobów tytoniowych (dotąd wartości te były określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia).

Wprowadzone zostały także regulacje mające umożliwić kontrolę nad cyrkulacją wyrobów tytoniowych przeznaczonych na rynek UE oraz uniemożliwić nieuprawnioną ingerencję w produkt, w tym: obowiązek oznaczania niepowtarzalnym identyfikatorem (art. 10a), obowiązek rejestracji transakcji obrotu wyrobami tytoniowymi, obowiązek zabezpieczania opakowań jednostkowych (art. 10b).

Udostępnienie w celu dalszej sprzedaży lub wprowadzenia do obrotu tzw. nowatorskiego wyrobu tytoniowego wymagać będzie zezwolenia ww. inspektora.

Sankcje

Łamanie przewidzianych w art. 8 ustawy tytoniowej zakazów reklamy, promocji, sponsorowania, eksponowania etc. (dotyczących też m.in. e-papierosów), zagrożone jest karą grzywny do 200 000 zł. lub karą ograniczenia wolności. Zasadniczo wszelkie przejawy naruszania postanowień ustawy tytoniowej zagrożone będą sankcją karną bądź karą administracyjną.

Palenie e-papierosów (podobnie jak wyrobów tytoniowych) wbrew zakazom odnoszącym się do miejsc publicznych, podlegać będzie karze grzywny do 500 zł. Postanowienia ustawy nowelizującej zasadniczo wchodzą w życie po upływie 14 dni od publikacji, przewidziano jednakże szereg wyjątków w tym zakresie (por. art. 3-10). Przykładowo zakazy dotyczące papierosów mentolowych obowiązywać będą od 20 maja 2020 r.