42
________________
Nowe leki poddawane badaniom
|
||
tłum. S.
Sidorowicz
|
||
W ostatnim dziesięcioleciu
znacznie wzrosła wiedza na temat rozmaitych receptorów
neuroprzekaźników. Najnowsze osiągnięcia wynikają z
zastosowania metod genetyki molekularnej, które
pozwoliły wykryć nieznane dotąd receptory. W przyszłości
wyniki tych badań pozwolą wyprodukować taki lek, który
będzie działał tylko na receptory odpowiedzialne za
poprawę stanu psychicznego, natomiast nie będzie wpływał
na receptory wywołujące objawy niepożądane. W produkcji
leków wykorzystano dotychczas tylko niewielką część
wiedzy o funkcjach o.u.n., niemniej
przemysł przygotowuje wiele nowych leków; zestawiono
je w tab. 42-1.
FAZY BADAŃ NAD
LEKIEM
Na początku wybiera się związek
chemiczny, który ze względu na swoje właściwości może być
y korzy stany jako środek leczniczy określonego
schorzenia. Taki związek zostaje poddany wszechstronnemu
przebadaniu in vitro oraz in vivo, co
pozwala najogólniej i wstępnie określić jego profil
kliniczny. Po znalezieniu na podstawie badań
laboratoryjnych odpowiedniego związku chemicznego
przechodzi on fazę badań na zwierzętach. W badaniach tych
określa się jego toksyczność oraz właściwości
farmakokinetyczne. Jeżeli opisane badania przedkliniczne
wypadną zachęcająco, a więc uzna się, że warto w ten lek
inwestować, to w USA firma farmaceutyczna składa
odpowiedni wniosek o dopuszczenie do dalszych badań do
Departamentu Kontroli Żywności i Leków (FDA). Po
uzyskaniu zgody FDA można przystąpić do badania związku
na ludziach. Następuje tzw. I faza badań: środek podaje
się zdrowym osobom. Umożliwia to poznanie właściwości
farmakokinetycznych, działań niepożądanych, tolerancji i
ryzyka podawania u człowieka. Wyniki I fazy pozwalają
określić wysokość dawki i sposób podawania leku. W II
fazie badań nowy lek podaje się osobom chorym.
Najważniejszym zadaniem tej fazy badań jest wykazanie
skuteczności działania leku w określonej chorobie. Jeżeli
wyniki II fazy potwierdzą, że nowy lek jest skuteczny,
bezpieczny oraz dobrze znoszony, to następuje III faza, w
której zostaje on poddany badaniom na znacznie większych
grupach chorych. Badania III fazy mają za zadanie
potwierdzić ustalenia wynikające z II fazy badań, a także
dostarczyć dokładnych informacji o najkorzystniejszych
sposobach dawkowania i podawania leku, zastosowania leku
u chorych w podeszłym wieku i u dzieci oraz w przypadkach
zaburzeń funkcji wątroby i nerek. W okresie między
badaniami fazy II a III firma farmaceutyczna ma prawo
zwrócić się z wnioskiem do FDA o dopuszczenie leku do
lecznictwa i handlu. Lek można wprowadzić do obrotu
dopiero po uzyskaniu specjalnej zgody FDA.
NOWE LEKI PSYCHOTROPOWE
BADANE PRZEZ PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY
Imponujące pod względem liczbowym
zestawienie nowych leków psychotropowych objętych
badaniami przez przemysł farmaceutyczny ukazuje tab.
40-1. Można się spodziewać, że mniej więcej za 10 lat
wejdą do użycia zupełnie nowe leki psychotropowe, które
całkowicie wyprą środki stosowane obecnie. Z różnych
powodów trudno przewidzieć, które nowe leki ostatecznie
zostaną dopuszczone do lecznictwa w USA. Po pierwsze
firmy farmaceutyczne utrzymują w tajemnicy
|
||
252 Farmakoterapia w zaburzeniach
psychicznych
TABELA 42-1
NOWE LEKI PSYCHOTROPOWE
BADANE PRZEZ PRZEMYSŁ
FARMACEUTYCZNY*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nowe leki poddawane badaniom 253
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
TABELA 42-1 (cd.)
NOWE LEKI PSYCHOTROPOWE
BADANE PRZEZ PRZEMYSŁ
FARMACEUTYCZNY*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
254 Farmakoterapia w zaburzeniach
psychicznych
TABELA 42-1 (cd.)
NOWE LEKI PSYCHOTROPOWE
BADANE PRZEZ PRZEMYSŁ
FARMACEUTYCZNY*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Źródło: The Neuroscience
Market Intelłigence Sernice. The Wilkerson Group.
New York 1992 (cyt. za zgodą
wydawcy).
* Niektóre związki zostały
wykryte i opatentowane przez jedną firmę (zwykle małą),
ale dla celów klinicznych
bada je inna firma (zwykle
ogromna).
+ Lekiem nootropowym
jest taki środek, który poprawia pamięć i inne funkcje
poznawcze (gr. noesis oznacza
wiedzieć").
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
dane na temat prowadzonych badań
nad nowymi lekami. Wynika to z praw wolnego rynku. Po
drugie niekiedy zdarza się, że poważne działania
niepożądane nowego leku zostają wykryte dopiero w trakcie
zaawansowanej fazy III badań. Prowadzi to do odrzucenia
takiego preparatu. Po trzecie niekiedy dopiero wyniki
badań zaawansowanej III fazy pokazują, że nowy lek wcale
nie jest o tyle lepszy od stosowanych wcześniej środków, by
się mogły opłacać ogromne koszty związane z wprowadzeniem
go do handlu. Pomimo tych trudności warto się jednak
pokusić o próbę przewidzenia, które leki psychotropowe w
niedługim czasie znajdą się na rynku w USA.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
LEKI PRZECIWPSYCHOTYCZNE
(NEUROLEPTYKI)
Potrzebę wprowadzenia do terapii
nowych leków przeciwpsychotycznych uzasadniają: 1) silne
i poważne działania niepożądane obecnie stosowanych leków
(np. objawy pozapiramidowe, zespół późnych dyskinez,
właściwości antycholinergiczne oraz niekorzystny wpływ na
układ krążenia); 2) nieskuteczność obecnie stosowanych
leków, lekooporność; 3) brak skuteczności typowych leków
przeciwpsychotycznych w terapii objawów
negatywnych.
Wiele nowych leków
przeciwpsychotycznych określa się mianem nietypowe",
chociaż nie wiadomo, co to oznacza, nie ma bowiem zgody
co do kryteriów nietypowości leku. Niektórzy badacze
uważają, że do nietypowych należą takie leki, które
wykazują następujące właściwości: 1) antagonizm w
stosunku do serotoniny (5-hydroksytryptaminy 5-HT); 2)
brak antagonizmu w stosunku do receptora dopaminy typu 2
(główny mechanizm farmakodynamicznego działania leków
obecnie stosowanych); 3) działanie na układ
pozapiramidowy znacznie słabsze niż tradycyjnych
neuroleptyków, co oznacza mniej objawów pozapiramidowych.
Wszystkie wymienione kryteria nietypowości" są
spełnione w przypadku klozapiny, będącej znanym i
powszechnie stosowanym neuroleptykiem.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nowe leki poddawane badaniom
255
Przewidywane nowe leki
przeciwpsychotyczne. W okresie najbliższych 5
lat zostaną zastosowane takie nowe neuroleptyki, które:
1) są antagonistami receptora D2, ale wywołują
mniej objawów niepożądanych niż tradycyjne leki
przeciwpsychotyczne (najprawdopodobniej wynika to stąd,
że leki te jednocześnie działają na inne receptory); 2)
łączą w sobie działanie antagonistyczne w stosunku do
receptora D2 i 5-HT2 (np. olanzapina Lilly,
sertyndol Abbott, serokwel Zeneca, zyprasydon - -
Pfizer). Ponadto można wyróżnić leki nie mieszczące się
we wspomnianych grupach: antagoniści receptora
benzodiazepiny (np. deracyn firmy Upjohn, bretazenil
firmy Hoffman-LaRoche), antagoniści receptora sigma (np.
DUP-734 i DUP-750 firmy Du Pont) oraz leki o nieznanym
dotąd mechanizmie działania (np. ICI-204636 firmy
ICI).
Leki przeciwdepresyjne
(tymoleptyki)
Nowe leki przeciwdepresyjne są
potrzebne z kilku powodów: 1) obecnie stosowane
tymoleptyki są nieskuteczne u 50-70% chorych; 2)
działanie przeciwdepresyjne tradycyjnych tymoleptyków
jest opóźnione, rozwija się dopiero po 3-6 tygodniach; 3)
wywoływanie wielu poważnych objawów niepożądanych ze
strony układu krążenia oraz inne zagrożenia (np. wysoka
śmiertelność z powodu zatruć). Pierwszym lekiem
przeciwdepresyjnym wprowadzonym do użycia w USA o
zupełnie nowych właściwościach była fluoksetyną (Prozac).
Lek ten, podobnie jak inne selektywne inhibitory wychwytu
zwrotnego serotoniny (np. wenlafaksyna [Efexor],
nefazodon), wywołuje mniej objawów niepożądanych niż
tradycyjne tymoleptyki, a w razie zatrucia nie
doprowadza do śmierci.
Przewidywane nowe leki
przeciwdepresyjne. Badane są następujące
substancje o właściwościach przeciwdepresyjnych: gepiron
(Bristo-Myers Sąuibb), ipsapiron (Bayer) oraz dulozetyna
(Lilly). Gepiron i ipsapiron należą do agonistów
receptora 5-HT typ IA (5-HT IA), są podobne do
buspironu, będącego znanym anksjolitykiem. Dulozetyna
inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny
-- może ostatecznie znaleźć zastosowanie w leczeniu
nietrzymania moczu.
Badaniami jest objętych wiele
innych związków chemicznych o właściwościach
przeciwdepresyjnych. Niektóre wykazują zupełnie nowy
mechanizm działania, np. antagoniści receptora
adrenergicznego alfa2, inhibitory
fosfodiesterazy, agoniści adenozyny, inhibitory
acetylocholinesterazy, inhibitory
N-metylo-D-asparaginianu (NMDA).
Więcej na ten temat zob. w:
JA. Grebb: General Principles of Psychopharmacology,
CTP/VI, rozdz- 32.1, s. 1895-1909.
|
||