[<<] [H] [>>]

1. Jak powstało LSD

W obszarze naukowej obserwacji szczęscie sprzyja tylko tym, którzy Są gotowi.
Louis Pasteur

Ciągle słyszę lub czytam, że LSD zostało odkryte przez przypadek. To tylko część prawdy. LSD zostało powołane do istnienia w ramach regularnego programu badawczego, a "przypadek" zdarzył się znacznie później, kiedy LSD miało prawie pięć lat. Wówczas to doświadczyłem jego nieprzewidywalnego działania w swoim własnym ciele lub raczej - w swoim własnym umyśe.
Oglądając się wstecz na przebieg mojej kariery zawodowej - w celu prześledzenia znaczących wydarzeń i decyzji - mogących mieć wpływ na moją pracę, która zaowocowała syntezą LSD, stwierdzam, że najbardziej decydującym krokiem był tu mój wybór miejsca zatrudnienia po ukończeniu studiów chemicznych. Gdyby moja decyzja była inna, wówczas ta substancja, która stała się znana całemu światu, mogła była nigdy nie zostać stworzona. A zatem, aby opowiedzieć historię o powstaniu LSD, muszę dotknąć nieco tematu mojej kariery chemika, gdyż te dwa procesy są ze sobą nierozerwalnie powiązane.
Wiosną 1929 roku, po ukończeniu studiów chemicznych na uniwersytecie w Zurychu, zatrudnilem się w farmaceutyczno-chemicznym laboratorium naukowym zakładów Sandoz w Bazylei jako współpracownik profesora Arthura Stolla, założyciela i dyrektora oddzialu farmaceutycznego. Wybralem to stanowisko, gdyż zapewnialo mi okazję pracy z produktami naturalnymi, podczas gdy dwie inne oferty pracy z firm chemicznych z Bazylei były związane z pracą w dziedzinie chemii syntetycznej.

Pierwsze badania chemiczne

Już moja praca doktorska w Zurychu pod kierunkiem profesora Paula Karrera dała mi okazję realizowania moich zainteresowań w obszarze chemii związków pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Używając soku żołądkowo-jelitowego węża winnicowego, przeprowadziłem enzymatyczną degradację chityny, materiału, z którego są zbudowane skorupy, skrzydła i szczypce owadów, skorupiaków i innych zwierząt niższych. Byłem w stanie wywieść chemiczną strukturę chityny z produktu rozpadu w postaci cukru zawierającego azot, uzyskanego w wyniku tej redukcji. Chityna okazała się być analogiem celulozy, materiału budulcowego roślin. Ten ważny wynik, uzyskany zaledwie trzy miesiące od rozpoczęcia badań, doprowadził mnie do uzyskania doktoratu "z wyróżnieniem". Kiedy zatrudniłem się w zakładach Sandoza, zespół oddziału farmaceutyczno-chemicznego był ciągle niewielki. Czterej chemicy ze stopniami doktora pracowali przy badaniach, zaś trzej w produkcji.
W laboratorium Stolla znalazłem zajęcie, które całkowicie satysfakcjonowało mnie jako chemika-badacza. Celem, jaki przyświecał profesorowi Stollowi przy tworzeniu laboratoriów badawczych oddziału farmaceutyczno-chemicznego była izolacja aktywnych czynników (tzn. efektywnych składników) popularnych roślin leczniczych w celu wyprodukowania czystych próbek tych substancji. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do roślin leczniczych, których składniki aktywne są niestabilne lub których moc waha się znacznie, co utrudnia ustalenie właściwej dawki. Gdy jednak aktywny czynnik jest osiągalny w czystej postaci, możliwa staje się produkcja trwałych farmaceutyków, których dawkę można dokładnie określić przez ważenie. Mając to na uwadze, profesor Stoll wybrał do dalszych badań substancje pochodzenia roślinnego o rozpoznanej wartości, uzyskane z takich roślin jak: naparstnica (Digitalis), cebula morska (Scilla maritima) i sporysz żyta (Claviceps purpurea lub Secale cornutum), które, mimo niestabilności i niepewnego dozowania, miały jednak niewielkie zastosowanie w medycynie.
Moje pierwsze lata pracy w laboratoriach Sandoza niemal wyłącznie poświęcone były badaniom aktywnych składników cebuli morskiej. W prace te wprowadził mnie dr Walter Kreis, jeden z pierwszych współpracowników profesora Stolla. Najważniejsze składniki tej rośliny istniały już w czystej formie, a ich aktywne czynniki zostały z niezwyklą wprawą wydzielone i oczyszczone przez dr. Kreisa, podobnie jak składniki wełnistej naparstnicy (Digitalis lanata). Aktywne składniki śródziemnomorskiej cebuli morskiej należą do grupy kardioaktywnych glikozydów (glikozydy. substancje zawierające cukier) i służą, podobnie jak składniki aktywne naparstnicy, w leczeniu niewydolności serca. Glikozydy nasercowe są substancjami o bardzo dużej mocy działania. Ponieważ ich dawka lecznicza niewiele różni się od dawki trującej, szczególnie ważne w tym przypadku jest dokładne dozowanie, możliwe dzięki czystym składnikom. Kiedy zaczynałem pracę badawczą, preparat farmaceutyczny zawierający Scilla glycosides był już wprowadzony przez Sandoza do terapii, jednakże struktura chemiczna zawartych w nim aktywnych składników, z wyjątkiem cukrów, pozostawała w znacznym stopniu nieznana.
Moim głównym wkładem w badania Scilli, w których uczestniczyłem pełen entuzjazmu, było objaśnienie chemicznej struktury wspólnego szkieletu występujących w niej cukrów (glikozydów) poprzez pokazanie, z jednej strony, różnic w stosunku do cukrów naparstnicy, z drugiej zaś, ich strukturalnych związków z toksycznym składnikiem wyizolowanym z gruczołów skórnych ropuchy. W 1935 roku te badania zostały na pewnym etapie zakończone. Poszukując nowego obszaru badań, poprosiłem profesora Stolla o umożliwienie mi kontynuacji badań nad alkaloidami sporyszu, które on rozpoczął w 1917 roku, i które w 1918 roku doprowadziły do izolacji ergotaminy. Ergotamina, odkryta przez Stolla, była pierwszym alkaloidem sporyszu uzyskanym w czystej chemicznie postaci. Choć związek ten szybko zaczął odgrywać znaczącą rolę w terapii (pod nazwą handlową Gynergen) jako środek homeostatyczny, wykorzystywany w położnictwie oraz jako lek przeciw migrenie, badania chemiczne sporyszu w laboratoriach Sandoza zostały zawieszone po wydzieleniu ergotaminy i określeniu doświadczalnie jej wzoru sumarycznego. Tymczasem, na początku lat trzydziestych, laboratoria angielskie i amerykańskie zaczęły określać chemiczną strukturę alkaloidów sporyszu. Odkryto też wtedy nowy, rozpuszczalny w wodzie alkaloid sporyszu, który podobnie mógł być wydzielony z macierzystego roztworu uzyskanego w procesie produkcji ergotaminy. Sądziłem więc, że czas najwyższy, aby Sandoz wznowił badania chemiczne alkaloidów sporyszu, które stawały się istotne, bowiem w przeciwnym razie groziła nam utrata pozycji lidera w badaniach medycznych. Profesor Stoll zgodził się na moją propozycję, choć towarzyszyły temu pewne obawy. "Muszę cię ostrzec przed trudnościami, wobec których staniesz, zajmując się alkaloidami sporyszu. Są to substancje niezwykle wrażliwe, łatwo ulegają rozpadowi i są mniej stabilne niż jakiekolwiek składniki, z którymi mialeś do czynienia podczas pracy z glikozydami nasercowymi. Ale możesz spróbować".
Tak więc klamka zapadła i zająłem się dziedziną badań, które stały się zasadniczym wątkiem mojej kariery zawodowej. Nigdy nie zapomnę twórczej radości i niecierpliwego oczekiwania, jakie czułem, podejmując badania alkaloidów sporyszu - obszaru poszukiwań w tamtych czasach stosunkowo mało znanego.

Sporysz

Pomocne w tym miejscu byłoby przytoczenie kilku podstawowych informacji na temat samego sporyszu. Jest on produkowany przez niższe grzyby (Claviceps purpurea), które rosną jako parazyty na życie, rzadziej na innych zbożach i dzikich trawach. Ziarna zaatakowane przez ten grzyb stają się z początku jasnobrązowe, a potem zmieniają się w zakrzywione, fioletowobrązowe strąki (sclerotia), które wydostają się z łuski z miejsca, gdzie było ziarno. Sporysz jest klasyfikowany botanicznie jako sclerotium, forma, którą przyjmuje w zimie. Sporysz żytni (Secale cornutum) jest na wiele sposobów użyteczny medycznie.
Sporysz, bardziej niż inne specyfiki, posiada fascynującą historię, w wyniku której jego znaczenie uległo całkowitej przemianie: od trucizny, której się lękano, po wartościowe lekarstwo, sprzedawane w drogich sklepach. Na scenę historii sporysz zawitał we wczesnym średniowieczu jako przyczyna epidemii masowych zatruć, które dotykały tysiące ludzi żyjących w tamtych czasach. Objawy zatrucia, którego związek ze sporyszem nie był przez długi czas ludziom znany, były dwojakiego rodzaju: gangrenowe (ergotismus gangraenosus) i konwulsyjne (ergotismus convulsivus). Popularne określenia tego zatrucia, takie jak "mal des ardens", "ignis sacer", "heiliges Feuer" czy "St' Antony's fire" [ ognie św. Antoniego] - odnoszą się do gangrenowej formy tego zatrucia. Patronem ofiar zatrucia sporyszem jest w. Antoni i to jego zakon jako pierwszy zajmowal się tego rodzaju pacjentami. Aż do niedawna świadectwa wybuchów "epidemii" zatrucia sporyszem notowano w większości krajów europejskich, włączając w to niektóre obszary Rosji. Wraz z postępem w rolnictwie i od czasu stwierdzenia w XVII w, że chleb zawierający sporysz był ich przyczyną, częstość i zasięg epidemii zatrucia sporyszem znacznie się zmniejszyly. Ostatnia wielka epidemia zdarzyła się na terenach południowej Rosji w latach 1926-27 Masowe zatrucie w miescie Pont-St.Esprit we Francji, jakie zdarzylo się w 1951 roku, które wielu piszących o tym wydarzeniu łączyło ze sporyszem, w rzeczywistości nie miało z nim nic wspólnego. Było raczej wynikiem zatrucia związkami rtęci zawartymi w środku stosowanym do czyszczenia ziarna.
Pierwsze wzmianki o medycznym wykorzystaniu sporyszu pochodzą z roku 1582, z zielnika Adama Lonitzera (Lonicerus), lekarza miejskiego z Frankfurtu, który wymienia go jako środek na przyspieszenie porodu. Chociaż sporysz, jak stwierdza Lonitzer, był używany od pradawnych czasów przez położne, lek ten trafił do oficjalnej medycyny dopiero w 1808 roku, w wyniku pracy amerykańskiego lekarza Johna Stearnsa Account of the Putvis Parturiens, a Remedy for Quickening Childbirth. Użycie sporyszu jako środka przypieszającego poród nie trwało jednak długo, jako że lekarze stali się wkrótce świadomi dużego zagrożenia dla dziecka.
Zagrożenie to związane było głównie z niepewnością co do dawki, której przekroczenie prowadziło do skurczów macicy. Z tego powodu użycie sporyszu jako leku w położnictwie zostało ograniczone do przypadków postpartum hemorrhage (krwawienia poporodowego). Dopiero w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku, w następstwie pojawienia się sporyszu w licznych farmakopeach, zostały podjęte pierwsze próby wyizolowania z niego substancji aktywnych. Jednakże żadnemu z badaczy, którzy zajmowali się tym zagadnieniem w ciągu następnych stu lat, nie udało się wyodrębnić właściwych substancji odpowiedzialnych za działanie lecznicze sporyszu. W 1907 roku Anglicy G. Berger i F. H. Carr jako pierwsi wyodrębnili ze sporyszu aktywny, alkaloidowy preparat, który nazwali ergotoksyną, gdyż posiadał właciwości w większym stopniu toksyczne niż lecznicze. (Preparat ten nie był jednorodny, lecz stanowił mieszaninę kilku alkaloidów, co wykazałem trzydzieci pięć lat później.) Niemniej jednak, farmakolog H. H. Dale odkrył, że ergotoksyna, poza oddziaływaniem na macicę, stymuluje także ujemnie wydzielanie adrenaliny w autonomicznym systemie nerwowym, co mogło prowadzić do leczniczego wykorzystania alkaloidów sporyszu. Dopiero jednak wyodrębnienie ergotaminy przez A. Stolla (o czym wczeniej wspominałem) sprawiło, że alkaloidy sporyszu zaczęły znajdować szerokie zastosowanie w lecznictwie. Wspomniane już okrelenie chemicznej struktury alkaloidów sporyszu w amerykańskich i angielskich laboratoriach rozpoczęlo nową erę w badaniach tej substancji we wczesnych latach trzydziestych. W. A Jacobs i L. C. Craig z Instytutu Rockefellera w Nowym Jorku , posługując się metodą rozkładu chemicznego, wyizolowali i opisali wspólny szkielet wszystkich alkaloidów sporyszu. Nazwali go kwasem lizerginowym. Potem nastąpiło zasadnicze odkrycie, przydatne zarówno w chemii, jak i w medycynie: wydzielenie trwałego, podstawowego związku o specyficznym działaniu na macicę. Doniesienie o tym odkryciu zostało opublikowane równolegle i całkiem niezależnie przez cztery instytucje, w tym także przez laboratoria Sandoza. Związek ten, będący alkaloidem o stosunkowo prostej strukturze, został nazwany przez A. Stolla i E. Burckhardta ergobazyną (jest znany także jako ergometryna lub ergonowina). Poprzez chemiczną degradację ergobazyny W. A. Jacobs i L. C. Craig uzyskali kwas lizerginowy i amino alkoholo propanoloaminę jako produkty rozkładu. Uznałem za najważniejszy cel mojej pracy syntezę tego alkaloidu poprzez chemiczne połączenie dwóch składników ergobazyny. kwasu lizerginowego i propanoloaminy (zobacz: wzory strukturalne w dodatku). Niezbędny dla tych badań kwas lizerginowy musiał być wydzielony z rozkładu innego alkaloidu sporyszu. Jako materiał wyjściowy dla dalszych prac wybrałem ergotaminę, gdyż tylko ona była dostępna w czystej postaci alkaloidu i produkowana w kilogramowych ilociach przez wydział produkcji lekarstw. Zabrałem się do dzieła z 0.5 g ergotaminy, którą otrzymalem od pracowników z wydziału produkcji. Kiedy w celu zatwierdzenia wyslałem formularz z zamówieniem wewnętrznym do profesora Stolla, pojawił się w moim laboratorium z reprymendą: "Jeśli chcesz zajmować się alkaloidami sporyszu, musisz zaznajomić się z technikami mikrochemii. Nie dopuszczę do tego, żebyś marnował tak wielkie ilości mojej cennej ergotaminy do swoich badań " . (Mikrochemią nazywa się badania chemiczne z udziałem bardzo małych ilości substancji). Wydział produkcji opartej na sporyszu wykorzystywał do wytwarzania ergotaminy sporysz pochodzenia szwajcarskiego, a także portugalski, z którego otrzymywano bezpostaciowy preparat alkaloidowy podobny do wspomnianej ergotoksyny, uzyskanej przez Bergera i Carra. Postanowiłem wykorzystać ten mniej cenny surowiec do uzyskania kwasu lizerginowego. Alkaloid ten, otrzymany z wydziału produkcji, należało następnie oczyścić, zanim mógł być wykorzystany do rozkładu na kwas lizerginowy. Obserwacje poczynione w trakcie oczyszczania doprowadziły mnie do przypuszczenia, że ergotoksyna nie jest jednorodnym związkiem, ale mieszaniną kilku alkaloidów. W dalszej częci książki przedstawię, jak dalekie konsekwencje miały te obserwacje. Muszę w tym miejscu zrobić krótką dygresję i opisać warunki pracy oraz techniki, jakimi posługiwaliśmy się w tamtych czasach. Uwagi te mogą zainteresować współczesnych badaczy-chemików, którzy są przyzwyczajeni do dużo lepszych warunków pracy.
Prezentowalimy się nadzwyczaj skromnie. Prywatne laboratoria uważane były za rzadką ekstrawagancję. Podczas pierwszych szeciu lat mojej pracy w zakładach Sandoza, dzieliłem pracownię z dwoma kolegami. Trzej chemicy, każdy z jednym asystentem, pracowalimy w jednym pomieszczeniu przy trzech różnych tematach: dr Kreis przy cukrach pobudzających czynnoć serca, dr Wiedemann, który rozpoczął pracę niemal w tym samym czasie co ja przy barwniku liści - chlorofilu - i w końcu ja przy alkaloidach sporyszu. Pracownia była wyposażona w dwa grawitacyjne wyciągi (komory wyposażone w odprowadzenie), które zapewniały mniej niż skuteczną wentylację dzięki wykorzystaniu ciepła płomienia gazu. Kiedy zwrócilimy się do szefa o wyposażenie wyciągów w wentylatory, odmówił nam, uzasadniając to tym, że wentylacja grawitacyjna wykorzystująca ciepło płomienia w zupełnoci wystarcza laboratoriom Willstattera. Podczas ostatnich lat pierwszej wojny światowej profesor Stoll był w Berlinie i Monachium asystentem światowej sławy chemika, laureata nagrody Nobla, profesora Richarda Willstattera, z którym prowadził badania podstawowe nad chlorofilem i asymilacją dwutlenku węgla. Nie było chyba dysputy z profesorem Stollem, w której nie wspominałby swojego szacownego nauczyciela, profesora Willstattera, i pracy w jego laboratorium.
Techniki pracy, dostępne w tamtych czasach (początek lat trzydziestych) chemikom zajmującym się chemią organiczną, nie różniły się w istocie od technik stosowanych przez Justusa von Liebiga sto lat wczeniej. Największy od tamtych czasów rozwój dokonał się dzięki wprowadzeniu przez B. Pregla mikroanalizy, umożliwiającej rozpoznanie składu związku, kiedy do dyspozycji jest zaledwie kilka miligramów tej substancji, podczas gdy wczeniej potrzeba jej było kilka centygramów. Nie istniała wtedy żadna inna ze znanych dzisiaj technik fizykochemicznych dostępnych współczesnym naukowcom, które stworzyły całkiem nowe możliwości określenia struktury związku i zmieniły metody pracy, czyniąc ją szybszą i wydajniejszą. Podczas pierwszych prac nad sporyszem i w badaniach cukrów Scilla używałem starych technik oddzielania i oczyszczania z czasów Liebiga: ekstrakcji frakcyjnej, frakcyjnego wytrącania i krystalizacji i temu podobnych. Wprowadzenie do badań chromatografii kolumnowej, jako pierwszy krok na drodze unowocześniania technik laboratoryjnych, było wielce pomocne, ale dopiero w późniejszych moich badaniach. W pierwszych, podstawowych badaniach sporyszu, mających na celu określenie struktury związku (w dzisiejszych czasach badania takie przeprowadzane są szybko i elegancko za pomocą metod spektroskopii - UV , IR, NMR i krystalografii rentgenowskiej), musieliśmy całkowicie polegać na starych metodach laboratoryjnych chemicznego rozkładu i derywatyzacji.

Kwas lizerginowy i jego pochodne

Kwas lizerginowy okazał się być substancją raczej niestabilną i jego stabilizowanie przy użyciu podstawowych rodników nie było łatwe. Stosując technikę znaną jako synteza Curtiusa odkryłem w końcu proces użyteczny przy łączeniu kwasu lizerginowego z aminami. Używając tej metody wyprodukowałem dużą liczbę związków kwasu lizerginowego. Z kombinacji kwasu lizerginowego z amino-alkoholo-propanoloaminą otrzymałem związek identyczny z alkaloidową ergobazyną, otrzymywaną z naturalnego sporyszu. W ten sposób dokonana została pierwsza synteza czyli sztuczna produkcja - alkaloidu sporyszu. Zdarzenie to nie miało znaczenia wyłącznie naukowego, polegającego na potwierdzeniu chemicznej struktury ergobazyny. Miało też znaczenie praktyczne, gdyż ergobazyna, substancja hemostatyczna o specyficznym działaniu na macicę (uterotoniczne), występuje w sporyszu tylko w bardzo małych ilościach. Przy pomocy syntezy pozostałe alkaloidy, wstępujące obficie w sporyszu, mogły być teraz przekształcane w użyteczną dla położnictwa ergobazynę. Po tych pierwszych sukcesach ze sporyszem moje badania poszły w dwóch kierunkach. Po pierwsze, próbowałem polepszyć właściwości lecznicze ergobazyny poprzez zmiany rodnika aminoalkoholowego. Wspólnie z kolegą, dr. J. Peyerem, opracowaliśmy proces ekonomicznej produkcji propanoloaminy i innych alkoholi aminowych. I rzeczywicie, przez zastąpienie propanoloaminy zawartej w ergobazynie, aminoalkoholem - butanolaminą uzyskano aktywną substancję, która przewyższała naturalne alkaloidy swoimi własnościami leczniczymi. Ta ulepszona ergobazyna znalazła zastosowanie szeroko w świecie jako niezawodny uterotonik i hemostatyk, występujący pod nazwą handlową Methergine i jest dzisiaj wiodącym lekiem stosowanym w położnictwie. Następnie wykorzystałem moją procedurę syntezy do wyprodukowania nowych związków kwasu lizerginowego, nie posiadających już tak zdecydowanego działania uterotonicznego, co do których można było się spodziewać, że na bazie struktury chemicznej ujawnią się ich inne właściwości lecznicze. W 1938 roku wyprodukowałem dwudziestą piątą substancję tej serii pochodnych kwasu lizerginowego: dwuetyloamid kwasu lizerginowego, w skrócie LSD-25, do zastosowań laboratoryjnych.
Planowałem syntezę tego związku z nadzieją uzyskania stymulatora krążenia i oddechu (analeptyka). Tego rodzaju właściwości stymulujących można było oczekiwać po dwuetyloamidzie kwasu lizerginowego, gdyż wykazywal on podobieństwa chemicznej budowy do znanego w tamtym czasie analeptyka, dwuetyloamidu kwasu nikotynowego (Coramin). Testy LSD-25 przeprowadzone w oddziale leków Sandoza, którym kierował wówczas profesor Ernst Rothlin, wykazały jego silne oddziaływanie na macicę, nieco tylko słabsze (ok. 70 %) od działania ergobazyny. W dalszej części raport z badań stwierdzał, że zwierzęta doświadczalne wykazywały objawy niepokoju podczas eksperymentu. Nowa substancja nie wzbudziła jednak szczególnego zainteresowania wśród farmakologów i lekarzy, w związku z czym badania nie były kontynuowane. Przez następnych pięć lat nikt nic nie słyszał o substancji zwanej LSD-25. W tym czasie moja praca ze sporyszem postąpiła naprzód, wkraczając na nowe tereny. Oczyszczając ergotoksynę, substancję wyjściową przy otrzymywaniu kwasu lizerginowego, powziąłem, jak już wspomniałem, przypuszczenie, że ten alkaloidowy preparat nie jest jednorodny. Stanowi on raczej mieszaninę różnych substancji. Moje wątpliwości co do jednorodnego charakteru ergotoksyny zostały jeszcze wzmocnione, gdy podczas procesu jej uwodornienia otrzymano dwa całkowicie różne związki, podczas gdy uwodornienie jednorodnego alkaloidu ergotaminy przyniosło w wyniku tylko jeden związek (uwodornienie: wprowadzenie wodoru).
Poszerzone i systematyczne badania analityczne domniemanej mieszanki ergotoksynowej doprowadziły w końcu do wyodrębnienia z tej substancji trzech jednorodnych składników . Jeden z tych trzech chemicznie jednorodnych alkaloidów ergotoksyny okazał się być identyczny z alkaloidem wyodrębnionym niewiele wcześniej w wydziale produkcji, nazwanym przez A. Stolla i E.. Burckhardta ergokrystyną. Dwa pozostałe alkaloidy były całkiem nowe. Pierwszy z nich nazwałem ergokorniną, a dla drugiego, wyodrębnionego jako ostatni, który długi czas pozostawał ukryty w roztworze matczynym, wybrałem nazwę ergokryptyna, od greckiego słowa kryptos = ukryty . Później ustalono, że ergokryptyna wstępuje w dwóch postaciach izometrycznych, które zostały rozróżnione jako alfa- i beta-ergokryptyna. Rozwiązanie problemu ergokryptyny miało znaczenie nie tylko naukowe, ale także spore znaczenie praktyczne. Powstał dzięki temu ważny lek. Trzy uwodornione alkaloidy ergotoksyny, które otrzymałem w wyniku tych badań: dwuwodoroergokrystyna, dwuwodoroergokryptyna i dwuwodoroergokornina, wykazały medycznie użyteczne właściwości podczas testów przeprowadzonych przez profesora Rothlina w oddziale leków. Z tych trzech związków został sporządzony lek o nazwie Hydergine, służący pobudzeniu krążenia w układzie obwodowym oraz poprawieniu funkcji mózgowych w schorzeniach geriatrycznych. Hydergine okazała się z tego powodu skutecznym lekiem w geriatrii i jest dzisiaj jednym z najważniejszych farmaceutyków produkowanych w zakładach Sandoza. Dwuwodoroergotamina, którą dodatkowo uzyskałem w wyniku tych badań, znalazła również zastosowanie w lecznictwie jako środek stabilizujący krążenie i ciśnienie krwi, pod nazwą handlową Dihydergot. O ile dzisiaj prawie wszystkie ważne projekty naukowe są realizowane przez zespoły badaczy, o tyle opisane wyżej badania nad alkaloidami sporyszu prowadziłem wyłącznie ja sam. Nawet późniejsze wdrażanie chemicznych procedur związanych z udoskonalaniem produktów handlowych pozostawało w moich rękach - mówię tu o przygotowaniu dużych próbek leków przeznaczonych do badań klinicznych oraz o dopracowywaniu procedur służących masowej produkcji takich leków, jak Mythergine, Hydergine i Dihydergot. Dotyczyło to nawet kontroli analitycznej przy opracowywaniu pierwszych form tych trzech leków, w postaci roztworu, ampułek i tabletek. Moja pomoc w tym czasie składała się z asystenta-laboranta, pomocnika laboratoryjnego, a później, dodatkowo, z jeszcze jednego asystenta-laboranta i technika-chemika.

Odkrycie psychicznego efektu działania LSD

Rozwiązanie problemu ergotoksyny miało bardzo korzystne następstwa, opisane tu tylko w zarysie, i otworzyło drogę do szerzej zakrojonych badań. A ja wciąż nie mogłem zapomnieć stosunkowo mało interesującego LSD-25. Szczególne przeczucie - że substancja ta może mieć jeszcze inne właściwości, niż te ujawnione po pierwszych badaniach - tknęło mnie w pięć lat po pierwszej syntezie, i skłoniło do tego, aby jeszcze raz wyprodukować LSD-25 w celu przesłania próbki do dalszych testów w wydziale leków. Było to całkiem niezwykłe - z reguły substancje eksperymentalne były raz na zawsze skreślane z programu badań, jeśli tylko uznano, że nie mają zastosowania przy produkcji leków. Tak więc, na wiosnę 1943 roku, powtórzyłem syntezę LSD-25. Podobnie jak przy pierwszej syntezie, wiązało się to z produkcją tylko kilku centygramów związku.
W końcowym etapie syntezy, podczas oczyszczania i krystalizacji dwuetyloamidu kwasu lizerginowego do postaci winianu (sól kwasu winianowego), moja praca została nagle przerwana niezwykłym doznaniem. A oto opis tego wydarzenia, pochodzący z raportu, jaki w tamtym czasie przesłałem profesorowi Stollowi: "W ostatni piątek, 16 kwietnia 1943 roku, wczesnym popołudniem, byłem zmuszony przerwać pracę w laboratorium i udać się do domu z powodu niezwykłego uczucia niepokoju i lekkich zawrotów głowy. W domu położyłem się do łóżka i zapadłem w całkiem przyjemny nastrój jakby odurzenia, charakteryzujący się szczególnym pobudzeniem wyobraźni. W stanie podobnym do snu, z oczami zamkniętymi, (blask dziennego światła sprawiał mi przykrość), chłonąłem zmysłami nieprzerwany strumień fantastycznych obrazów i niezwykłych kształtów z mocną, kalejdoskopiczną grą kolorów. Po mniej więcej dwóch godzinach doznanie to stopniowo zanikło." Było to jednakowoż niecodzienne doświadczenie - zarówno w aspekcie swego nagłego początku, jak i niezwykłego przebiegu. Wydawało się, że jego przyczyną mógł być jaki zewnętrzny czynnik toksyczny. domyślałem się jego związku z substancją, z którą pracowałem w tamtym czasie - z winianem dwuetyloamidu kwasu lizerginowego. Lecz to prowadziło do następnej kwestii: jak to się mogło stać, że wchłonąłem tę substancję? Z powodu znanej toksyczności związków pochodzenia sporyszowego, zawsze skrupulatnie dbałem o zachowanie w pracy obyczaju staranności. Odrobina roztworu mogła, być może, zetknąć się z końcami moich palców podczas procesu krystalizacji i śladowa ilość tej substancji mogła wniknąć do organizmu przez skórę. LSD-25 musiało być substancją o niezwykłej wprost mocy, jeśli rzeczywicie było przyczyną tego dziwacznego doświadczenia. Wydawało się, że istnieje jeden tylko sposób, aby się o tym przekonać. Zdecydowałem się na eksperyment na sobie samym. Zachowując szczególną ostrożność, rozpocząłem zaplanowaną serię doświadczeń z najmniejszą do pomyślenia dawką, po której można by się spodziewać jakiegokolwiek efektu, mając na względzie znaną w tamtych czasach aktywność alkaloidów sporyszu, a mianowicie 0.25 mg (mg = miligram = jedna tysięczna grama) winianu dwuetyloamidu kwasu lizerginowego. Poniżej przytaczam notatkę o tym doświadczeniu z mojego dziennika laboratoryjnego z 19 kwietnia 1943 roku.

4/19/4316:20:
0.5 cm3 Z 1/2-promilowego, wodnego roztworu winianu dwuetyloamidu, doustnie = 0.25 mg winianu. Zażyte po rozcieńczeniu w 10 cm3 wody. Bez smaku.
17:00:
Początek zawrotów głowy, uczucie niepokoju, zaburzenia w widzeniu, oznaki paraliżu, chęć śmiania się.
Uzupełnienie z dnia 21 kwietnia:
Do domu na rowerze. Między godz. 18.00- 20.00 najpoważniejszy kryzys. (zobacz: raport specjalny.)

Ostatnie słowa pisałem z wielkim trudem. Odtąd było już dla mnie jasne, że przyczyną niezwykłego przeżycia z ostatniego piątku było LSD, gdyż zmiana doznań była tego samego rodzaju, choć tym razem stan ten był dużo intensywniejszy. Wiele wysiłku musiałem wkładać w to, aby mówić z sensem. Poprosiłem mojego laboranta, który był poinformowany o tym, że przeprowadzam eksperyment na samym sobie, aby eskortował mnie do domu. Pojechaliśmy rowerami, gdyż z powodu ograniczeń wojennych podróże samochodami były zakazane. W drodze do domu mój stan zaczął przybierać niepokojące formy. Wszystko w polu widzenia falowało i było zniekształcone jak w krzywym zwierciadle. Miałem również wrażenie bycia niezdolnym do ruszenia się z miejsca, choć - jak opowiadał mi później laborant - jechaliśmy bardzo szybko. W końcu, gdy cali i zdrowi dotarliśmy do domu, z trudem zdołałem poprosić mego towarzysza o sprowadzenie lekarza domowego i przyniesienie mleka od sąsiadów. Mimo konsternacji i stanu pomieszania, miałem przebłyski jasnego i racjonalnego myślenia, wybierając mleko jako środek odtruwający o działaniu ogólnym. Zawroty głowy i poczucie słabości były tak w tym momencie silne, że nie byłem w stanie utrzymać się na nogach i musiałem się położyć na sofie. Moje otoczenie uległo teraz przekształceniu i przybrało postać jeszcze bardziej przerażającą. Wszystko w pokoju wirowało, a znane przedmioty i meble zamieniały się w groteskowe, przepełniające lękiem formy . Wszystko było w ciągłym ruchu, poruszone jakby wewnętrznym niepokojem. Kobieta z sąsiedztwa, którą ledwie rozpoznałem, przyniosła mi mleko - w ciągu wieczora wypiłem go ponad dwa litry. Nie była już panią R., lecz raczej nieprzyjazną, podstępną wiedmą w kolorowej masce. Jeszcze gorsze - te demoniczne transformacje zewnętrznego świata, okazały się zmiany, które spostrzegłem w sobie, w swojej wewnętrznej istocie. Każdy wysiłek woli, każda próba zakończenia tej dezintegracji zewnętrznego świata i rozpuszczenia własnego ego, zdawały się stratą czasu. Zawładnął mną demon, który wziął w posiadanie moje ciało, umysł i duszę. Podskakiwałem i krzyczałem, próbując uwolnić się od niego, ale wkrótce tonąłem znów, leżąc bezradnie na sofie. Substancja, z którą chciałem poeksperymentować, zwyciężyła mnie. Był to demon, który pogardliwie triumfował nad moją wolą. Ogarnął mnie śmiertelny strach, że stanę się niepoczytalny. Przebywałem w innym świecie, innym miejscu, innym czasie. Ciało wydawało się pozbawione uczuć, pozbawione życia, obce. Czyżbym umierał? Czy to było to przejście? Niekiedy wydawało mi się, że przebywam poza swoim ciałem i z tego miejsca, jako zewnętrzny obserwator, jasno postrzegam wielki dramat swojej sytuacji. Nie zostawiłem nawet listu do rodziny (żona z trójką naszych dzieci pojechała tego dnia z wizytą do swoich rodziców mieszkających w Lucernie). Czy kiedykolwiek domyślą się, że nie podjąłem swojego eksperymentu bezmyślnie, w sposób nieodpowiedzialny, tylko z największą uwagą, i że takiego wyniku nie można było przewidzieć? Mój lęk i rozpacz stawały się coraz większe nie tylko z tego powodu, że młoda rodzina straci ojca, lecz także z obawy, że w samym środku obiecującego i przynoszącego owoce rozwoju, będę musiał porzucić nie zakończone badania chemiczne, które tak wiele dla mnie znaczyły. A oto inna idea, która pojawiła się, pełna cierpkiej ironii: jestem zmuszony przedwcześnie opuścić ten świat, gdyż to ja wprowadziłem do świata dwuetyloamid kwasu lizerginowego. W tym czasie, kiedy przybył doktor, szczyt depresji był już poza mną. Laborant poinformował lekarza o moim eksperymencie na sobie samym, gdyż ja sam nie byłem w stanie sklecić sensownego zdania. Potrząsnął głową w zakłopotaniu, gdy próbowałem opisać śmiertelne niebezpieczeństwo grożące memu ciału. Nie stwierdzał żadnych niepokojących objawów, poza niezwykle rozszerzonymi źrenicami. Puls, ciśnienie krwi i oddech były w normie. Nie widział żadnych powodów, aby przepisać jakie lekarstwo. Zamiast tego zaprowadził mnie do łóżka i stał, obserwując mnie. Powoli wracałem z niesamowitego, nieznanego świata do bezpiecznej, codziennej rzeczywistości. Horror zelżał i ustąpił miejsca poczuciu tym większego szczęścia i wdzięczności, im bardziej powracało zwykłe postrzeganie i myślenie, i im bardziej nabierałem przekonania, że niebezpieczeństwo choroby umysłowej mam już za sobą. Teraz, krok po kroku, zaczynałem podziwiać niespotykane barwy i gry kształtów, które jawiły się moim zamkniętym oczom. Kalejdoskopowe, fantastyczne obrazy przelewały się przeze mnie, zmieniając, bawiąc, otwierając i zamykając się w kręgach i spiralach, wybuchając w różnobarwnych fontannach, łącząc i grupując się w ciąglej przemianie. Docierało do mnie ze szczególną wyrazistością to, jak doznania akustyczne, takie jak odgłos klamki u drzwi lub warkot przejeżdżającego samochodu, przekształcały się w doznania wzrokowe. Każdy dźwięk generował żywo zmieniający się obraz, posiadający spójną formę i kolor. Późnym wieczorem moja żona wróciła z Lucerny. Ktoś poinformował ją telefonicznie, że miałem tajemnicze załamanie. Wróciła natychmiast, pozostawiając dzieci z dziadkami. Do tego czasu zebrałem się w sobie w stopniu wystarczającym, aby opowiedzieć jej, co się wydarzyło. Wyczerpany, zasnąłem, aby rano obudzić się odświeżonym, z głową czystą, choć wciąż z lekkimi objawami fizycznego zmęczenia. Czułem się świetnie, jak nowo narodzony, śniadanie smakowało znakomicie i dostarczyło mi niezwykłej przyjemności.
Kiedy później wyszedłem do ogrodu, w którym po wiosennym deszczu świeciło słońce, wszystko się skrzyło i śniło czystym światłem. .. Moje wszystkie zmysły wibrowały, będąc w stanie najwyższej wrażliwości, która utrzymywała się przez cały dzień. Ten eksperyment na sobie samym udowodnił, że LSD-25 wykazywało cechy substancji psychoaktywnej o szczególnych własnościach i niezwykłej mocy. Zgodnie z moją wiedzą, nie istniała żadna inna substancja, która wywoływałaby tak głębokie skutki psychiczne przy tak niskich dawkach i która powodowałby tak dramatyczną zmianę stanu świadomości człowieka oraz jego doznań związanych z wewnętrznym i zewnętrznym światem. Jeszcze bardziej znaczące wydawało się to, że byłem w stanie odtworzyć w pamięci każdy szczegół tego odurzającego doświadczenia z LSD, a to mogło tylko oznaczać, że umysłowa funkcja zapamiętywania nie została zakłócona nawet w szczytowym momencie eksperymentu, mimo głębokiego zaburzenia normalnego oglądu świata. Prze cały okres trwania eksperymentu byłem świadomy nawet tego, że jest to eksperyment, lecz żadnym wysiłkiem woli, mimo rozpoznania własnej sytuacji, nie umiałem strząsnąć z siebie świata LSD. Wszystkiego doświadczałem z przekonaniem o całkowitej realności tego, co się dzieje, choć była to realność alarmująca, gdyż, dla porównania, obraz innej, znanej i codziennej rzeczywistości, był równoczenie dokładnie zachowany w pamięci. Inną zaskakującą cechą LSD była jego zdolność do wywoływania tak głębokich i potężnych stanów odurzenia bez pozostawiania kaca. Wprost przeciwnie, następnego dnia po eksperymencie miałem jak już wspominałem - znakomitą kondycję fizyczną i umysłową. Byłem świadom tego, że LSD, jako nowy związek aktywny o takich właściwościach, może być użyteczny w farmakologii, neurologii, a zwłaszcza psychiatrii, oraz że może przyciągnąć uwagę odpowiednich specjalistów. Lecz nie miałem jeszcze wtedy pojęcia, że ta nowa substancja znajdzie zastosowanie także poza światem medycyny, jako środek na scenie narkotykowej. Ponieważ mój eksperyment na sobie samym ujawnił przerażający, demoniczny wymiar doświadczenia z LSD, ostatnią rzeczą, jaka mi mogła przyjść na myśl było to, że substancja ta może kiedykolwiek służyć za narkotyk dostarczający przyjemności. Nie udało mi się też podczas tej pierwszej próby rozpoznać znaczącego związku odurzenia LSD z doświadczaniem stanów wizyjnych, co zauważyłem dużo później, gdy zostały przeprowadzone eksperymenty ze znacznie już mniejszymi dawkami i w innych warunkach. Następnego dnia napisałem dla profesora Stolla wspomniany już raport na temat mojego niezwykłego eksperymentu z LSD-25 i wysłałem jego kopię dyrektorowi wydziału leków, profesorowi Rothlinowi. Zgodnie z oczekiwaniami, pierwszą reakcją było wielkie zdziwienie. Wkrótce otrzymałem telefon z zarządu. Profesor Stoll dopytywał: "Czy jesteś pewny, że nie pomyliłeś się w ważeniu? Czy podana przez ciebie dawka jest prawidłowa?" Z podobnymi pytaniami zadzwonił do mnie także profesor Rothlin. Byłem pewny co do tego, gdyż ważenie i odmierzanie dawki wykonałem sam. Ich wątpliwości były jednak do pewnego stopnia uzasadnione, gdyż do tego czasu żadna ze znanych substancji nie wywoływała najmniejszego choćby efektu psychicznego przy zastosowaniu miligramowych dawek. Istnienie aktywnego związku o takiej mocy wydawało się niemal nieprawdopodobne. Profesor Rothlin we własnej osobie i jego dwaj koledzy byli pierwszymi osobami, które powtórzyły moje doświadczenie z dawką trzy razy mniejszą. Lecz nawet na tym poziomie efekty były wciąż niezwykle dojmujące i całkowicie fantastyczne. Wszystkie wątpliwości odnośnie mojego raportu zostały rozwiane.

[<<] [H] [>>]