Relacja ze spotkania "Jeżeli nie Warszawa, to kto?"

W poniedziałek, 27 lipca w Centrum Komunikacji Społecznej w Warszawie, odbyło się spotkanie „Jeżeli nie Warszawa, to kto?”, narada stołecznych i mazowieckich instytucji przeciwdziałania narkomanii i bezdomności, poświęcona problemom lecznictwa uzależnień i działań opiekuńczych w kontekście coraz większej popularności nowych narkotyków i „dopalaczy”. 

W wydarzeniu zorganizowanym przez Komisję Dialogu Społecznego ds. Przeciwdziałania Narkomanii i HIV/AIDS, wzięli udział, m in. Zastępca Prezydenta Warszawy Włodzimierz Paszyński, dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii Piotr Jabłoński, dyrektor stołecznego Biura Pomocy i Projektów Społecznych Tomasz Pactwa, ekspert wojewódzki ds. narkomanii Danuta Janusz. Reprezentowany był Urząd Wojewódzki, Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej, Policja, Straż Miejska, PKP, Straż Ochrony Kolei, Szpital Zakaźny, liczni przedstawiciele organizacji pozarządowych, wśród nich przedstawiciele Res Humanae, Jump 93, Monaru, Otwartych Drzwi, Fundacji Redukcji Szkód, Stowarzyszenia Wspólna, Programu Stacja, Antidotum, Lambdy Warszawa, Transfuzji, Krytyki Politycznej, reprezentacja trzech Komisji Dialogu Społecznego.

Punktem wyjścia dla tej narady była konkluzja, że popyt na nowe substancje, to nie tylko efekt wadliwego prawa czy nieskutecznej profilaktyki, ale też skutek stosowania często nieadekwatnego leczenia oraz skutek deficytu działań opiekuńczych. W rezultacie  tysiące osób pozostaje bez pomocy, stając stałymi klientami i konsumentami nowych narkotyków, a wśród nich przetworzonych leków aptecznych, dopalaczy czy mefedronu. Organizatorzy zaprezentowali uczestnikom spotkania opracowane przez ekspertów z kręgu NGO-s rekomendacje, których wdrożenie ma na celu poprawienie sytuacji osób pozostających poza systemem opieki.

Wstępem do dyskusji była prezentacja Jacka Charmasta przewodniczącego Stowarzyszenia JUMP’93 i oraz członka rady eksperckiej przy KBPN.

Charmast skupił się na diagnozie obecnej sytuacji osób bezdomnych i uzależnionych, wskazał na konieczność wypracowania strategii pomocowej dla tej grupy, uwzględniającej zastosowanie zintegrowanych serwisów: opieki dziennej i noclegowej, ze wsparciem medycznym i terapeutycznym.  Zwrócił też uwagę na potrzebę weryfikacji prowadzonych działań pod kątem ich przydatności w nowych okolicznościach oraz wskazał na potrzebę wsparcia działań deficytowych.

W celu realizacji tych zadań konieczna jest głębsza współpraca międzyinstytucjonalna,  w  tym współpraca gminy z samorządem wojewódzkim, wydziałów/biur Urzędu m. st. Warszawy, wreszcie z współpraca społecznych zespołów doradczych (komisji dialogu społecznego).  Dla rozwijania bazy opieki dziennej i noclegowej istotny jest dostęp organizatorów takiej opieki do gminnych zasobów lokalowych oraz nawiązanie współpracy np. z PKP, które także powinno dostrzegać związek pomiędzy efektywną polityką przeciwdziałania bezdomności i uzależnieniom, a wzrostem poziomu bezpieczeństwa na dworcach kolejowych.

Jako wzór dobrej współpracy Charmast przytoczył przykład zaangażowania się Miasta i mazowieckiego NFZ w poszerzenie dostępu do leczenia substytucyjnego. 5 –krotne zwiększenie  liczby miejsc tego leczenia w latach 2005-2014 (z 200 do 1000), niemal zlikwidowało warszawską narkomanię dworcową, a Dworzec Centralny i Śródmieście przestały być największym polskim supermarketem narkotykowym.

Stwierdził również, że środowiska zawodowe, instytucje państwowe i samorządowe, organizacje pomocowe odpowiedzialne za rozwiązywania ważnych problemów społecznych powinny podjąć niezwłoczną dyskusję nad optymalizacją obecnego modelu pomocy, poszukać sposobów uczynienia go elastyczniejszym, sprawnej reagującym na zmiany sytuacji epidemiologicznej. Biorąc pod uwagę ograniczone środki finansowe przeznaczane na działania pomocowe instytucje te powinny podjąć daleko idącą współpracę, w celu lepszego wykorzystania posiadanych już zasobów. Inaczej mówiąc, zanim organizacje pozarządowe poproszą grantodawców o pieniądze powinny wcześniej popatrzeć wokoło siebie,  co można zrobić lepiej, odwołując się do  już posiadanych zasobach.

Na koniec swojej prezentacji Charmast przedstawił zebrane wnioski i postulaty organizacji pozarządowych, których realizacja w opinii ich autorów mogłaby znacząco usprawnić system leczenia i opieki. Jako pierwszy krok wskazał na potrzebę powołania interdyscyplinarnego zespołu roboczego ds. wdrażania rekomendacji, do którego zadań należałoby między innymi: zbieranie i opracowywanie postulatów społecznych w formie rekomendacji, adresowanie ich do właściwych instytucji, w tym instytucji posiadających inicjatywę legislacyjną; konsultowanie gminnych strategii pomocowych; organizowanie spotkań eksperckich w celu opracowania diagnozy społecznej, ocena wyzwań i zagrożeń; przedstawianie  ocen Warszawskiemu Forum Polityki Społecznej.

Jako zadania do pilnej realizacji  zostały wskazane:

• - zarekomendowanie MZ przez warszawskie i mazowieckie instytucje pomocowe zmiany modelu terapii substytucyjnej w celu szerszego jej udostępnienia, uefektywnienia, decentralizacji i poszerzenia spektrum stosowanych leków. Decentralizacja pomoże wielu pacjentom stołecznych programów substytucyjnych powrócić do swojego miejsca zamieszkania,
• - wpisanie do umów z realizatorami zadań z zakresu przeciwdziałania bezdomności  zapisów antydyskryminacyjnych dotyczących osób uzależnionych i zakażonych HIV.
• - wprowadzenie interwencyjnej polityki lokalowej dotyczącej najmu lokali na działania opiekuńcze, wyodrębnienie lokali przez ZGN, likwidacja kaucji.
• - zarekomendowanie MCPS wspierania działań opiekuńczych nad osobami z problemem narkotykowym i zakażonych HIV.
• - rekomendowanie NFZ finansowania świadczeń z zakresu readaptacji społecznej (hosteli) oraz form pośrednich (oddziałów dziennych).
• 
  

Propozycje dotyczyły również zadań „na jutro”:

• - opracowanie standardów minimalnego zabezpieczenia dla placówki opieki dziennej i noclegowej. Standard taki powinien zakładać niski koszt programu wynikający z oparcia działalności na samopomocy i ponoszeniu przez klientów części kosztów utrzymania placówki. Nadzór i wsparcie dla podopiecznych powinno zapewnić zewnętrzne zaplecze ambulatoryjne. By placówka mogła sprawnie działać, liczba miejsc noclegowych nie powinna przekraczać 20 łóżek.
• - wyłączenie z finansowania gminy (dzielnic) działań profilaktycznych o niepotwierdzonej skuteczności, wśród nich festynów, konkursów, zajęć sportowych, alternatywnych form spędzania czasu, jednorazowych wydarzeń typu pogadanki, konkursy profilaktyczne. Wsparcie rekomendowanych przez MZ programów profilaktycznych, w tym programu FRED goes net.
• - wsparcie Candis, specjalistycznego programu terapeutycznego dla użytkowników konopi,  stanowiących ok. 50% osób zgłaszających się do leczenia.
• - wsparcie działań opiekuńczych, dziennych i noclegowych.
• - wsparcie zintegrowanych programów pomocowych, posiadających w ofercie pomoc medyczną, psychoterapię, działania środowiskowe, działania opiekuńcze, programy readaptacji społecznej.
• - wsparcie bezpłatnej pomocy prawnej dla osób używających narkotyków. Cel: wzmocnienie zasady „leczyć zamiast karać”, prewencja bezdomności przez pomoc prawną osobom z zadłużonym mieszkaniem czy eksmitowanym, i inna.
• - wsparcie działań środowiskowych (streetworkerskich) zorientowanych na różnorodne grupy odbiorców.
• - zlecenie opracowania elektronicznego systemu zbierania danych dot. klientów programów opiekuńczych, dla celów diagnozy społecznej i usprawnienia systemu opieki.
• - opracowanie standardu minimalnego zabezpieczenia świadczeń dla placówek leczniczych, dofinansowanych ze środków M. st. Warszawy (np. lekarz-psychiatra na ½ etatu, prowadzenie rekomendowanych programów profilaktycznych i leczniczych w tym Fred i Candis, pomoc prawna).

W trakcie dyskusji moderowanej przez Tomasza Harasimowicza z Monaru, przewodniczącego Komisji Dialogu Społecznego ds. Przeciwdziałaniu Narkomanii i HIV/AIDS, padło kilka bardzo istotnych uwag, które dodatkowo wzmocniły i wyostrzyły zebrane postulaty. Jeden z częściej podnoszonych problemów odnosił się do braku opieki nad chorymi somatycznie, czy z podwójną diagnozą.

Zwrócono uwagę na zdecydowanie niewystarczający czas pracy lekarzy w placówkach specjalistycznych, a wśród nich psychiatrów. W porównaniu z substancjami tradycyjnymi, nowe narkotyki sieją szczególnie duże spustoszenie w organizmach osób ich używających, powodując prawdopodobnie nieodwracalne zmiany somatyczne ale też neurologiczne.  Dodatkowo, osoby bezdomne używające tych substancji nie mieszczą się w ramach ogólnie dostępnej oferty. Z racji swojego czynnego uzależnienia są klientem trudnym i kłopotliwym, którego się niechętnie przyjmuje w placówkach, oferujących pomoc najuboższym oraz bezdomnym.

Piotr Jabłoński, dyrektor KBPN zwrócił uwagę na kurczące się środki finansowe (centralne) przeznaczane na wsparcie programów przeciwdziałania narkomanii a z drugiej strony, na utrzymujące się na stałym poziomie, środki znajdujące się w rękach samorządów. W opinii Jabłońskiego, dużym problemem jest marginalizowanie znaczenia programów redukcji szkód i co za tym idzie, przeznaczanie na nie minimalnych środków. Podkreślił, iż organizacja działań opiekuńczych i readaptacyjnych, placówki i oddziały pobytu dziennego, noclegownie oraz hostele dla osób bezdomnych-uzależnionych powinny być priorytetem w strategiach pomocowych gmin.

Jabłoński  opowiedział w telegraficznym skrócie czego dotyczą zmiany w ustawie i rozporządzeniu o leczeniu substytucyjnym, których założeniem było poszerzenie dostępu do tej formy terapii poprzez dopuszczenie nowych, bezpieczniejszych leków, w formule na receptę.

Kończąc swoją wypowiedź podkreślił, iż popiera wszystkie przedstawione postulaty i zgadza się z tym, że obecna sytuacja wymaga od wszystkich zainteresowanych instytucji, urzędów i organizacji pozarządowych, szybkiej reakcji.

Magda Bartnik, prezes Fundacji Redukcji Szkód zwróciła uwagę na problemy swojej organizacji w związku z wypowiedzeniem umowy najmu lokalu, w którym działał jedyny w Warszawie punk pobytu dziennego i świetlica dla czynnych użytkowników narkotyków. Świetlica obsługiwała rocznie ok. 550 klientów. W jej opinii, wszechobecna w społeczeństwie narkofobia jest obecna również i w urzędach dzielnicowych ZGN-ów, które nie widzą związku pomiędzy taką działalnością a większym bezpieczeństwem na ulicach, mniejszą ilość zgonów oraz redukcję bezdomności.

Ewa Grycner ze Szpitala Zakaźnego, lekarz działającego tam programu substytucyjnego dodała, iż w jej opinii wolski ZGN podjął decyzję niezrozumiałą i  szkodliwą.

Tomasz Pactwa, dyrektor Biura Pomocy i Projektów Społecznych UM gorąco zachęcał do uczestnictwa w konsultacjach społecznych dot. opracowywanej właśnie strategii miejskiej w obszarze przeciwdziałania narkomanii i bezdomności oraz do składania propozycji konkursowych. Jednocześnie zadeklarował wolę współpracy Urzędu Miasta  z proponowanymi inicjatywami.

W spotkaniu padło również kilka deklaracji za strony kluczowych dla rozwiązania problemu uczestników:

Włodzimierz Paszyński, za-ca prezydenta Warszawy - Miasto nie mówi „nie” w kwestii finansowania placówek z kompleksową ofertą. Niestety, obecnie nie może finansować żadnych usług medycznych ale zespół ds. rekomendacji mógłby stać się organem doradczym oraz pobudzającym system zmian w MZ, KBPN, NFZ.

Franciszek Pasiowiec z Komendy Głównej Służby Ochrony Kolei  - jesteśmy otwarci na współpracę tym bardziej, iż od lat są prowadzone wspólne działania z NGO-s.

Żaden z proponowanych postulatów/rekomendacji nie budził zastrzeżeń, pojawiły się natomiast postulaty uzupełniające:

• O stworzeniu wyspecjalizowanego centrum kryzysowego dla różnych grup bezdomnych, wśród nich bezdomnych uzależnionych, placówki z kompleksowym serwisem.
• O powoływanie placówek hostelowych w obrębie miasta, gdzie dostęp do ofert pracy, szkół, urzędów i innych placówek pomocowych jest ułatwiony.
• O zmianę przestarzałego systemu zbierania danych przez Sanepid, który zgłasza jedynie 36 przypadków przedawkowania dopalaczy przy 165 przypadkach zgłaszanych przez szpitale – zmiana systemu zbierania danych.

Zaproponowano 10 sierpnia jako termin zakończenia przyjmowania zgłoszeń do interdyscyplinarnego zespołu roboczego.