Podstawowa charakterystyka toksykologiczna i leczenie zatruć

Informacje z zakresu ogólnej toksykologii i zasad postępowania z osobami, które uległy zatruciu zaczerpnięte z Encyklopiedii Zdrowia PWN.

Tagi

Źródło

Encyklopedia Zdrowia PWN

Odsłony

110385

OSTRE ZATRUCIA

I. RODZAJ I PRZYCZYNY ZATRUĆ

Szybki rozwój cywilizacji w XX w., a szczególnie po II wojnie światowej, przyniósł wiele wspaniałych zdobyczy służących człowiekowi, ale wywołał także liczne uboczne, szkodliwe zjawiska społeczne. Jednym z nich jest obserwowany w ostatnich dziesięcioleciach wzrost liczby zatruć. Wpływ na to ma wiele czynników: wzrastająca ciągle, stosunkowo łatwa dostępność trucizn (zarówno leków, jak i środków używanych w przemyśle, rolnictwie, transporcie oraz w gospodarstwie domowym), obciążenie psychiczne związane z tempem współczesnego życia, będące powodem samozatruć wywołanych wprost, lub przez stany lekozależności i narkomanii, wreszcie używanie raczej trucizny niż innych sposobów w celu odbierania sobie życia.

Ostre zatrucia egzogenne, tzn. wywołane wniknięciem z zewnątrz do ustroju substancji szkodliwej, dzieli się na: 1) zamierzone, w tym samobójcze; 2) przypadkowe, 3) ostre zawodowe; 4) zabójcze.

Samozatrucia zamierzone i samobójcze stanowią najliczniejszą grupę zatruć. Próbą samobójczą nazywa się działanie przemyślane, zmierzające do samounicestwienia, które nie wynika z chwilowej niedyspozycji psychicznej. Samozatrucia zamierzone, częstsze niż samobójcze, są popełniane pod wpływem emocji, nieprzemyślanych reakcji, dla wywarcia wrażenia na otoczeniu lub dla osiągnięcia określonego celu. W wielu przypadkach są poprzedzane wypiciem alkoholu dla dodania sobie odwagi. Nieznajomość działania użytej trucizny albo wadliwa reżyseria zatrucia mogą być przyczyną niezamierzonej śmierci.

Zatrucia przypadkowe mogą być wynikiem ograniczonej zdolności oceny działania substancji, np. w przypadku dzieci lub ludzi pozostających pod działaniem alkoholu. Człowiek pijany często sięga po butelkę zawierającą jakikolwiek płyn; wielokrotnie zdarzały się przypadki wypicia w ten sposób np. rozpuszczalników, substancji żrących, środków ochrony roślin itp. Zatrucia u dzieci są to w większości zatrucia przypadkowe. Dochodzi do nich często np. podczas zabawy lekami lub artykułami gospodarstwa domowego. Bezmyślność dorosłych, którzy pozostawiają trucizny w zasięgu ręki dziecka, była już niejednokrotnie przyczyną tragedii.

Zatrucia przypadkowe mogą zdarzyć się także ludziom ostrożnym najczęściej wtedy, gdy ktoś lekkomyślnie umieści substancję szkodliwą w opakowaniu lub miejscu właściwym dla środków spożywczych, albo zwykle używanych leków. Jest wielce karygodnym niedbalstwem przelewanie lub przesypywanie różnych substancji chemicznych z oryginalnych opakowań do butelek lub słoików po środkach spożywczych, albo po lekach bez usunięcia poprzedniej etykiety i bez odpowiedniego nowego oznakowania.

Ostre zatrucia zawodowe (stanowiące w ogóle niewielki odsetek zatruć) mogą wynikać z nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika lub pracodawcę, albo mogą być skutkiem powstania awarii urządzeń w czasie pracy.

Wśród czynników toksycznych, będących przyczyną ostrych zatruć, na pierwszy plan wysuwają się leki (ok. 60% wszystkich ostrych zatruć). Są to najczęściej leki nasenne, psychotropowe i przeciwbólowe. Do niedawna dość duży odsetek ostrych zatruć był spowodowany tlenkiem węgla, obecnie zatruć tych jest mniej, natomiast wzrasta częstość zatruć środkami ochrony roślin (pestycydami), rozpuszczalnikami i różnymi artykułami gospodarstwa domowego. Przyczyną wielu ciężko przebiegających zatruć przypadkowych w Polsce jest alkoholizm prowadzący do spożywania wysoce toksycznych alkoholi niespożywczych - alkoholu metylowego (metanolu) i glikolu etylenowego - lub produktów zawierających te alkohole.

II. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA Z TOKSYKOLOGII OGÓLNEJ

Substancje szkodliwe mogą wniknąć lub być wprowadzone do organizmu różnymi drogami: 1) przez przewód pokarmowy (drogą doustną), 2) przez skórę i błony śluzowe rzadko innymi drogami (zatrucia kontaktowe), 3) przez płuca (zatrucia wziewne), 4) drogą pozajelitową (np. wstrzyknięcia podskórne, domięśniowe, dożylne).

Większość substancji szkodliwych dostających się drogą doustną dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Wchłanianie to polega na przenikaniu substancji przez nabłonek jelitowy i jest na ogół proporcjonalne do jej rozpuszczalności w tłuszczach. Substancje będące słabymi kwasami lub zasadami są lepiej rozpuszczalne w tłuszczach w postaci niezjonizowanej. Na szybkość wchłaniania się trucizn z przewodu pokarmowego wpływa wiele czynników, m.in. skład treści pokarmowej, motoryka przewodu pokarmowego i flora bakteryjna jelit.

Skład treści pokarmowej może wpływać na tworzenie się kompleksów między substancjami szkodliwymi a białkami lub jonami metali. Kompleksy takie są źle rozpuszczalne i - co za tym idzie - słabo wchłaniane z przewodu pokarmowego. Przeciwnie, np. obecność w treści pokarmowej tłuszczów, a także alkoholu, może dramatycznie nasilić wchłanianie różnych substancji toksycznych. Podanie więc osobie zatrutej mleka (które zawiera tłuszcz) jako pierwszej pomocy może okazać się niebezpieczne, zwłaszcza w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach lub niezidentyfikowanymi truciznami.

Czynność motoryczna przewodu pokarmowego warunkuje bezpośredni kontakt trucizny z powierzchnią wchłaniającą, odgrywa zatem dużą rolę w szybkości wchłaniania tej substancji.

Flora bakteryjna jelit, biorąc udział w procesach biotransformacji substancji trujących, może przyczyniać się do powstawania różnych metabolitów, co modyfikuje ich wchłanianie.

Tylko nieliczne substancje wchłaniają się w żołądku; większość przenika do krwi w jelicie cienkim, z krążeniem wrotnym dostaje się do wątroby i tutaj może ulegać metabolizmowi. Wydalone z żółcią metabolity niektórych substancji toksycznych w jelicie grubym mogą być ponownie wchłaniane do krążenia wrotnego. Czasem zażyta przez zatrutego mieszanina kilku substancji może wywołać mniej gwałtowne objawy zatrucia niż jeden tylko ze składników mieszaniny, ponieważ jego wchłanianie jest upośledzone przez pozostałe składniki. Niekiedy jedna substancja ułatwia wchłanianie drugiej, np. tłuszcze przyspieszają wchłanianie substancji w nich rozpuszczalnych.

Po wchłonięciu trucizna dostaje się do krwi. Tam może w stopniu mniejszym lub większym (zależnym od rodzaju trucizny) związać się z jej białkami lub pozostać w formie wolnej. Aktywna jest frakcja wolna, rozpuszczalna w wodzie, między obiema zaś istnieje równowaga dynamiczna (czyli w miarę zmniejszania się wolnej formy, trucizna jest uwalniana z połączeń białkowych). Substancja toksyczna jest przenoszona z krwią do różnych tkanek i narządów, wywierając działanie szkodliwe, tj. objawy zatrucia.

Niektóre środki mogą ulec czasowemu magazynowaniu (np. DDT, trójchloroetylen w tkance tłuszczowej lub związki ołowiu w kościach). Większość ich jednak jest eliminowana dzięki procesom biotransformacji i wydalania. Procesy biotransformacji (metabolizm), zachodzące głównie w wątrobie, na ogół powodują utratę biologicznej aktywności danej substancji. Czasem pierwsze produkty przemiany (metabolity) są bardziej toksyczne niż substancja pierwotna (np. formaldehyd i kwas mrówkowy - metabolity alkoholu metylowego, powodujące ciężkie zatrucie tym związkiem). Wydalanie trucizny, zarówno w formie metabolitów, jak i w formie nie zmienionej (zależnie też od rodzaju substancji trującej), może się odbywać przez układ moczowy (z moczem), pokarmowy (z kałem) lub oddechowy (z powietrzem wydechowym).

Wydalanie trucizny z moczem odgrywa ogromną rolę w odtruwaniu. Trucizny rozpuszczalne w wodzie są wydalane przez nerki drogą filtracji kłębuszkowej. Jednak część substancji ulega wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych. Wchłanianie zwrotne jest tym większe, im mniej zjonizowana jest dana substancja, a jonizacja zależy w dużym stopniu od odczynu moczu. Substancje kwaśne są mniej zjonizowane w środowisku kwaśnym, odwrotnie jest z zasadami. Zatem, aby zwiększyć wydalanie trucizny, należy doprowadzić odczyn moczu do pH przeciwstawnego odczynowi substancji trującej. Niewydolność nerek może utrudnić lub uniemożliwić wydalanie nerkowe.

Obieg substancji toksycznych wchłoniętych do organizmu przedstawiono na schemacie powyżej.

Działanie trucizny po wniknięciu do organizmu może rozpocząć się natychmiast lub być opóźnione (np. jeśli metabolit jest bardziej toksyczny niż trucizna pierwotna).

Dawka przyjętej trucizny (a ściślej wchłoniętej) jest decydująca dla przebiegu zatrucia, niemniej czynniki, takie jak: wiek chorego, stan odżywienia, interakcja z innymi związkami (szczególnie z alkoholem), przyzwyczajenie do preparatu mogą również przesądzić o losie zatrutego.

III. OBJAWY ZATRUCIA

Tylko niektóre zatrucia wywołują charakterystyczne objawy przedmiotowe. W większości przypadków symptomatologia kliniczna nie daje żadnej pewności diagnostycznej. Niemniej w wielu przypadkach baczna obserwacja chorego może być istotna w ustaleniu rozpoznania. Przeprowadzenie wywiadu z zatrutym lub jego otoczeniem może zdecydowanie dopomóc w ustaleniu:

1) czy jest to zatrucie;
2) jaki jest najprawdopodobniej rodzaj i jaka dawka substancji, która wywołała zatrucie (należy zabezpieczyć opakowania leków, środków chemicznych);
3) jakie były objawy we wczesnym okresie zatrucia;
4) jaki był psychiczny stan chorego przed zatruciem (depresja, alkoholizm);
5) czy chory był i z jakiego powodu uprzednio leczony, i jakie przyjmował leki.

Ważniejsze objawy przedmiotowe mogące sugerować zatrucie

Skóra i błony śluzowe. Sinica może być skutkiem przemiany hemoglobiny w methemoglobinę powstającą w zatruciach m.in.: aniliną, azotynami, azotanami (zatrucia wodą studzienną u niemowląt). Nadżerki, oparzenia mogą powstawać w rezultacie działania substancji żrących. Nadmierna suchość skóry występuje np. w zatruciach lekami cholinolitycznymi, wzmożona potliwość zaś może być wynikiem działania np. pestycydów fosforoorganicznych, nikotyny lub muskaryny. Żółtaczka może być spowodowana uszkodzeniem wątroby (muchomor sromotnikowy, czterochlorek węgla, paracetamol) lub hemolizą (arsenowodór).

Oczy (źrenice). Rozszerzenie źrenic powodują zatrucia: atropiną i jej pochodnymi, trójcyklicznymi lekami antydepresyjnymi, lekami przeciw-histaminowymi. Zwężenie źrenic może wystąpić wskutek zatrucia np. morfiną, fizostygminą, związkami fosforoorganicznymi, muskaryną. Widzenie barwne powoduje najczęściej naparstnica, marihuana, solanina, narecznica. Zaburzenia widzenia (aż do całkowitej ślepoty) występują u chorych zatrutych alkoholem metylowym, bromkiem lub chlorkiem metylu.

Ośrodkowy układ nerwowy. Pojawienie się senności, śpiączki to przede wszystkim wynik działania leków, ale również alkoholi, tlenku węgla, rozpuszczalników organicznych i pestycydów. Zaburzenia świadomo-ś c i określamy wg skali Matthew następująco:
1 stopień - chory jest senny, reaguje na bodźce słowne;
2 stopień - chory jest nieprzytomny, reaguje na bodźce dotykowe i słabe bólowe;
3 stopień - chory jest nieprzytomny, reaguje tylko na silne bodźce bólowe;
4 stopień - chory jest nieprzytomny, bez odruchów, nie reaguje na żadne bodće bólowe.
Śpiączka jest jednym z najczęściej występujących objawów w ostrych zatruciach, jednak czasem może się zdarzyć stan nadmiernego pobudzenia, np. w zatruciu atropiną, skopolaminą, kokainą.

Układ oddechowy. Objawy ze strony układu oddechowego mogą być skutkiem skurczów oskrzeli (działanie swoistych alergenów, ale również np. zatrucia adrenolitykami), rozwijania się toksycznego obrzęku płuc (np. zatrucia chlorem, amoniakiem, tlenkami azotu), powstawania nadmiernej ilości wydzieliny w drogach oddechowych (zatrucia związkami fosforoorganicznymi) lub porażenia ośrodka oddechowego (zatrucia morfiną, barbituranami, alkoholami).

Układ krążenia. Niektóre leki i związki chemiczne mogą powodować nadmierne przyspieszenie czynności serca (atropina, nikotyna, kokaina), inne zwalniają tę czynność (naparstnica, fizostygmina, muskaryna, związki fosforoorganiczne), jeszcze inne mogą spowodować zaburzenia rytmu serca (naparstnica, trójcykliczne leki antydepresyjne, rozpuszczalniki organiczne). Obniżone ciśnienie tętnicze krwi jest objawem mało charakterystycznym. Występuje w licznych ciężko przebiegających zatruciach.

Nerki. Istnieje wiele związków chemicznych wywołujących różnego stopnia uszkodzenie nerek, aż do wystąpienia pełnoobjawowej mocznicy. Do najczęściej spotykanych należą: sole rtęci rozpuszczalne w wodzie (sublimat), muchomor sromotnikowy, sole chromu, arsenu, glikol etylenowy, czterochlorek węgla.

Przewód pokarmowy. Objawy ze strony tego układu, takie jak: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka - może wywołać większość substancji, zwłaszcza po przyjęciu doustnym.

Przebieg zatruć może być różnorodny. Objawy zatrucia mogą wystąpić:
- natychmiast, np. kontakt ze środkami żrącymi;
- w ciągu kilku minut lub godzin, narastając stopniowo, np. zatrucia lekami uspokajającymi;
- z pewnym okresem utajenia, po którym dopiero pojawiają się pierwsze objawy, np. zatrucia wziewne tlenkami azotu;
- dwufazowo, tzn. po okresie wstępnych objawów występuje poprawa, po której pojawiają się objawy uszkodzenia narządowego, np. w zatruciu muchomorem sromotnikowym.

Badając chorego, który uległ zatruciu, lekarz ocenia stan czynnościowy układów: krążenia, oddechowego, moczowego i pokarmowego.

W ocenie wydolności krążenia posługuje się metodami pośrednimi, do których m.in. należą: stałe monitorowanie czynności serca, pomiar tętna co l godz., pomiar ciśnienia tętniczego krwi co l godz., ocena ilości wydalonego moczu.

O istniejącej niewydolności oddechowej lekarz może wnosić z obserwacji wentylacji płuc minutowej, która jest iloczynem liczby oddechów na minutę i objętości jednego oddechu. W większości przypadków pojawia się sinica. Pewne rozpoznanie niewydolności oddechowej jest możliwe dzięki badaniom gazometrycznym krwi. Ostra niewydolność oddechowa u chorego zatrutego może być spowodowana zapadaniem nasady języka, zaleganiem wydzieliny w drogach oddechowych lub porażeniem ośrodka oddechowego.

Oceny pracy nerek lekarz dokonuje na podstawie ilości wydalanego moczu w jednostce czasu, ciężaru właściwego moczu oraz oznaczenia poziomu kreatyniny w surowicy krwi. Oceniając układ pokarmowy lekarz bada, czy istnieją uszkodzenia wywołane truciznami żrącymi, określa sprawność ruchową żołądka i jelit, różnicuje rodzaj żółtaczki.

Toksykologiczne badania laboratoryjne

Analiza toksykologiczna materiału biologicznego ma bardzo duże znaczenie dla postawienia prawidłowej diagnozy (tzn. stwierdzenia czy chory jest i czym jest zatruty), a także odgrywa rolę w dalszym leczeniu chorych ostro zatrutych. Najtrudniejszy jest pierwszy etap badań (diagnoza), głównie z powodu konieczności szybkiej identyfikacji trucizny, ponieważ o losie chorego często decyduje natychmiastowe wdrożenie prawidłowego postępowania lekarskiego. Dlatego oprócz wielu skomplikowanych, jednocześnie czasochłonnych technik laboratoryjnych (jak chromatografia gazowa lub cieczowa, spektrometria, kolorymetria), z powodzeniem są używane szybkie testy diagnostyczne, wykrywające substancję toksyczną we krwi lub moczu w ciągu kilku minut. Sprawą bardzo istotną dla otrzymania wiarygodnego wyniku jest pobranie przez lekarza udzielającego pierwszej pomocy odpowiedniego materiału do badań.

IV. OGÓLNE ZASADY LECZENIA OSTRYCH ZATRUĆ

Wbrew potocznej opinii, według której leczenie ostrych zatruć polega przede wszystkim na podawaniu odpowiednich odtrutek, o życiu chorego decydują zabiegi polegające na intensywnej terapii i usuwaniu trucizn z organizmu. Postępowanie lecznicze jest oparte na następujących działaniach:
1) usunięciu nie wchłoniętej trucizny (płukanie żołądka);
2) leczeniu podtrzymującym fizjologiczne czynności organizmu (intensywna terapia); 3) usuwaniu trucizny wchłoniętej (metody przyspieszonej eliminacji);
4) stosowaniu odtrutek;
5) leczeniu uszkodzeń narządowych ujawniających się w późniejszym okresie zatrucia (np. niewydolności nerek, wątroby), powikłań (np. zapalenia płuc zachłystowego) i skutków odległych (np. zwężenia przełyku po wypiciu substancji żrącej);
6) ewentualnym leczeniu psychiatrycznym (ocena stanu psychicznego u samobójców, leczenie odwykowe pacjentów uzależnionych).

Usuwanie trucizny nie wchłoniętej

Pierwsza pomoc. W zatruciu doustnym, jeżeli chory jest przytomny i ma zachowany odruch kaszlowy, należy wywołać wymioty przez podanie do picia 200-300 ml ciepłej, osolonej wody i ewentualne podrażnienie tylnej ściany jamy gardła (palec do gardła). Zabiegu tego nie wykonuje się u ludzi zatrutych benzyną i jej pochodnymi oraz substancjami żrącymi, jeżeli upłynęło więcej niż 15-20 min (tym ostatnim można podać do wypicia białko jaja kurzego).

W przypadku zatruć powierzchniowych należy zdjąć ubranie, usunąć z powierzchni ciała trucizny za pomocą wody i mydła. Skażone oczy trzeba płukać bieżącą czystą wodą przez ok. 10 min.

W zatruciu wziewnym choremu zapewnia się dostęp świeżego powietrza i chroni przed zimnem.

Jeżeli chory jest nieprzytomny, układa się go w położeniu bezpiecznym (na boku) i w takiej pozycji transportuje do szpitala. Chorego nieprzytomnego (jeśli nie jest zaintubowany) nie wolno przewozić w pozycji na wznak!

Płukanie żołądka polega na podawaniu przez zgłębnik założony do żołądka ciepłej wody, aż do uzyskania czystych popłuczyn. Chorych przytomnych płucze się do 6 godz. od momentu zatrucia (wyjątkiem są zatruci grzybami, których płucze się nawet w drugiej dobie zatrucia). Chorych nieprzytomnych oraz zatrutych benzyną i jej pochodnymi należy płukać zawsze po uprzednim zaintubowaniu rurką uszczelnioną w tchawicy (zapobiega to zachłyśnięciu się chorego i możliwości wystąpienia u niego toksycznego obrzęku płuc). Nie płucze się chorych zatrutych substancjami żrącymi, jeżeli minęło 30 min od momentu zatrucia.

Leczenie podtrzymujące fizjologiczne czynności organizmu - intensywna terapia

Polega ona na:
1) postępowaniu reanimacyjnym, jeśli jest konieczne;
2) podtrzymaniu czynności oddychania polegających na usunięciu przeszkód z dróg oddechowych: usunięciu protezy, odessaniu wydzieliny, a w razie potrzeby wprowadzeniu rurki do tchawicy lub dokonaniu tracheostomii w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych, prowadzeniu oddechu wspomaganego lub kontrolowanego;
3) utrzymaniu prawidłowego krążenia krwi, przez wyrównanie hipowolemii (podawanie płynów pod kontrolą ośrodkowego ciśnienia żylnego), zwalczaniu spadków ciśnienia i wstrząsu oraz leczeniu zaburzeń rytmu serca far-makologicznie, a w razie potrzeby przy użyciu zabiegów elektroterapeutycz-nych (założenie elektrody endokawitarnej, defibrylacja);
4) zapobieganiu i zwalczaniu niewydolności nerek i wątroby;
5) utrzymywaniu prawidłowego bilansu wodno-elektrolitowego i zapewnieniu pełnego pokrycia kalorycznego;
6) dbaniu o higienę skóry (zapobieganie odleżynom), częstej zmianie pozycji chorego;
7) zwalczaniu stanów drgawkowych lub objawów obrzęku mózgu.

Usuwanie trucizny wchłoniętej

Usuwanie trucizny już wchłoniętej odbywa się metodami: diurezy forsowanej, hemodializy, hemoperfuzji i plazmaferezy.

Diureza forsowana (diureza wymuszona). Polega ona na podawaniu dożylnie dużej ilości płynów (10-15 l) i ewentualnie środków moczopędnych w celu zwiększenia wydalania moczu, a wraz z nim niektórych substancji znajdujących się w organizmie. Diureza forsowana jest stosowana wtedy, gdy trucizna lub jej czynny metabolit są rozpuszczalne w wodzie, a zatem ulegają filtracji w nerkach.

Dializa. Polega ona na oczyszczaniu krwi z substancji toksycznych za pomocą jej dyfuzji przez błonę półprzepuszczalną. Wyróżnia się dializę otrzewnową (wewnątrzustrojową), obecnie rzadko wykonywaną, gdzie błonę półprzepuszczalną stanowi otrzewna, oraz hemodializę (dializę pozaustrojową lub zewnątrzustrojową), gdzie błoną półprzepuszczalną jest celofan znajdujący się w dializatorze (sztuczna nerka). Warunkiem skuteczności tej metody leczenia jest zdolność przechodzenia substancji trujących lub ich metabolitów przez błonę półprzepuszczalną. Zdolność tę mają substancje drobnocząsteczkowe rozpuszczalne w wodzie i nie związane z białkami.

Hemoperfuzja. Polega ona na pozaustrojowym oczyszczaniu krwi z substancji toksycznych za pomocą adsorpcji na węglu lub żywicy. Krew chorego jest przepuszczana przez hemoperfuzor, którym jest kolumna węglowa lub kolumna z żywicą. Zabieg ten może okazać się skuteczny w przypadku trucizn wielkocząsteczkowych lub związanych z białkami osocza.

Plazmafereza. Polega ona na oddzieleniu i usunięciu osocza od składników morfotycznych krwi. Substancje toksyczne, które łączą się z białkami są usuwane razem z oddzielonym osoczem.

Stosowanie odtrutek

Odtrutki (antidota) są to substancje znoszące lub zmniejszające toksyczność trucizny albo powodujące zniesienie efektu biochemicznego spowodowanego działaniem trucizny. Podawanie ich jest jedną z metod leczenia ostrych zatruć.

Grupa odtrutek chelatujących metale (tzn. łączących się z metalami w kompleksy mniej toksyczne i łatwiej wydalane z organizmu) to: deferksamina (Desferal), dimerkaprol (BAL) i jego pochodne - dimerkaptopropanosulfon (Dimaval) i kwas dimerkaptobursztynowy (DMSA), penicylamina (Cuprenil), wersenian dwusodowo-wapniowy (Chelaton, EDTA). Do odtrutek stosowanych w innych zatruciach należą: wersenian dwukobaltowy (Kelocyanor), tiosiarczan sodowy, azotyn sodowy - w zatruciach cyjankami; obidoksym, atropina - w zatruciach związkami fosforoorganicznymi; nalokson (Narcan) - w zatruciach opioidami, błękit metylenowy - w zatruciach związkami methemoglobinotwórczymi; etanol - w zatruciach alkoholem metylowym i glikolem etylenowym; flumazenil - w zatruciach benzodiazepinami; N-acetylocysteina (NAC) - w zatruciach paracetamolem, fragmenty Fab - w zatruciach naparstnicą; witamina B6 - w zatruciach hydrazydem oraz witamina Kl w zatruciach pochodnymi kumaryny.

Organizacja informacji toksykologicznej i leczenia ostrych zatruć

Wzrastająca liczba przypadków ostrych zatruć, a także wprowadzanie do obrotu handlowego nowych preparatów chemicznych i leków spowodowały, że konieczne stało się powołanie wyspecjalizowanych ośrodków zajmujących się leczeniem ludzi zatrutych, udzielaniem stałej informacji na temat toksyczności substancji i preparatów oraz zasad udzielania pomocy ludziom zatrutym. Obecnie w Polsce działa 9 ośrodków ostrych zatruć. Leczą one chorych zatrutych, udzielają informacji toksykologicznej i wykonują wiele badań toksykologicznych.

Ośrodki toksykologiczne w Polsce
Miasto Adres Województwo objęte opieką
Gdańsk ul. Debinki 7 elbląskie, gdańskie, koszalińskie, olsztyńskie, słupskie
Kraków ul. Kopernika 27 kieleckie, krakowskie, nowosądeckie, tarnowskie, bielskie
Lublin ul. Biernackiego 9 bialskopodlaskie, chełmskie, lubelskie, radomskie, zamojskie
Łódź ul. Św. Teresy 8 bydgoskie, łódzkie, piotrkowskie, płockie, sieradzkie, skierniewickie, toruńskie, włocławskie
Poznań ul. Mickiewicza 2 gorzowskie, kaliskie, konińskie, leszczyńskie, pilskie, poznańskie, szczecińskie, zielonogórskie
Rzeszów ul. Lwowska 60 krośnieńskie, przemyskie, rzeszowskie, tarnobrzeskie
Sosnowiec ul. Kościelna 13 częstochowskie, katowickie, opolskie
Warszawa Al. Solidarności 67 białostockie, ciechanowskie, łomżyńskie, ostrołęckie, siedleckie, suwalskie, warszawskie
Wrocław ul. Traugutta 112 jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie

V. OSTRE ZATRUCIA

Zatrucia pochodnymi kwasu barbiturowego (barbituranami)

Jest to grupa leków dawniej często stosowanych jako środki nasenne, uspokajające, przeciwdrgawkowe, a obecnie wychodzących z użycia. Tradycyjnie są składnikami wielu złożonych środków przeciwbólowych (np. Pabialgin, Veramid, Vegantalgin). Różnią się czasem działania, metabolizmem, aktywnością i toksycznością. Przyjęto je dzielić ze względu na czas działania nasennego, na cztery grupy:
1) długo działające 8-12 godz., np. fenobarbital (Luminal);
2) umiarkowanie długo działające 2-8 godz., np. cyklobarbital (Phanodorm);
3) krótko działające l -4 godz., np. pentobarbital (Nembutal);
4) bardzo krótko działające 5-30 min, np. tiopental (Pentotal), heksobarbital (Evipan).

Barbiturany długo działające dobrze rozpuszczają się w wodzie, słabo w lipidach i w małym stopniu wiążą się z albuminami. Wraz ze zmianą grupy zmieniają się właściwości leków, czyli wzrasta powinowactwo do tłuszczy, zwiększa się stopień wiązania z białkami, a zmniejsza się rozpuszczalność w wodzie. Barbiturany grupy l są prawie całkowicie wydalane z moczem w formie nie zmienionej, grupy 4 zaś są metabolizowane w wątrobie i tylko w niewielkim procencie wydalane z organizmu nie zmienione.

Wszystkie barbiturany działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, dlatego głównymi objawami zatrucia są: zaburzenia świadomości, narastająca senność aż do głębokiej śpiączki ze zniesieniem odruchów fizjologicznych. Ciśnienie tętnicze krwi obniża się, temperatura ciała spada. W bardzo ciężkich zatruciach dochodzi do porażenia oddechu i wstrząsu.

Pierwsza pomoc: Jeżeli chory jest przytomny i ma zachowany odruch kaszlowy, należy wywołać wymioty podając do picia wodę lekko osoloną i mechanicznie drażniąc gardło. Chorego nieprzytomnego trzeba ułożyć w pozycji bezpiecznej (bocznej ustalonej). Nie podawać płynów do picia, nie wywoływać wymiotów. Konieczne jest wezwanie lekarza. Zatruty w każdym przypadku musi być leczony w szpitalu.

Zatrucia pochodnymi benzodiazepiny

Do tej grupy leków należą m.in.: chlordiazepoksyd (Elenium, Libirium), diazepam (Relanium), oksazepam (Oxazepam), nitrazepam (Nitrazepam), temazepam (Signopam), medazepam (Rudotel). Są one najczęściej używaną grupą leków uspokajających, nasennych, przeciwlękowych, przeciwdrgawkowych i rozluźniających mięśnie. Benzodiazepiny stosuje się bardzo szeroko w lecznictwie, często chorzy je nadużywają. Dłużej przyjmowane mogą prowadzić do lekozależności. Zatrucia tą grupą leków to obecnie najczęstsze zatrucia zamierzone. Pochodne benzodiazepiny działają na swoiste receptory w ośrodkowym układzie nerwowym. Metabolizowane są w wątrobie.

Objawy zatrucia. Obserwuje się uspokojenie, senność, zaburzenia równowagi i mowy, śpiączkę - zwykle niezbyt głęboką.

Pierwsza pomoc jest taka jak przy zatruciu barbituranami.

Zatrucia pochodnymi fenotiazynowymi

Należą tu: chlorpromazyna (Fenactil), lewomepromazyna (Tisercin), perazyna (Taxilan, Pernazyna), promazyna, perfenazyna (Trifalon), prometazyna (Diphergan) oraz wiele innych.

Jest to duża grupa leków neuroleptycznych, która działa uspokajająco, znosi u pacjentów omamy i urojenia (stąd szerokie zastosowanie w psychiatrii w leczeniu psychoz) oraz wykazuje silne działanie przeciwwymiotne. Fenotiazyny są często przyczyną zamierzonych zatruć i przedawkowań (np. Diphergan w syropie dla dzieci).

Objawy zatrucia to senność, zaburzenia równowagi, śpiączka, czasami występują objawy pozapiramidowe (drżenia, sztywność mięśni, tiki). W ciężkich zatruciach może dojść do spadku ciśnienia tętniczego krwi, zaburzeń rytmu serca, drgawek, zwężenia źrenic, zaburzeń termoregulacji.

Pierwsza pomoc jest taka jak przy zatruciu barbituranami.

Zatrucia trójcyklicznymi lekami antydepresyjnymi

Do leków tych należą: amitryptylina (Saroten), doksepina (Sinequan), imipranina (Tofranil), opipramol (Insidon, Pramolan). Te leki antydepresyjne mają szerokie zastosowanie we współczesnym lecznictwie psychiatrycznym. Ze względu na dużą toksyczność zatrucia nimi stanowią zawsze poważne zagrożenie życia chorego. Trójcykliczne leki antydepresyjne, oprócz działania hamującego na ośrodkowy układ nerwowy, cechuje duża kardiotoksyczność spowodowana głównie toksycznością cholinolityczną (czego wyrazem są ciężkie zaburzenia rytmu serca). Wchłaniane są szybko z przewodu pokarmowego, wiązane z białkami tkanek i rozkładane często do czynnych metabolitów w wątrobie.

Objawy zatrucia to senność, suchość w jamie ustnej, rozszerzenie źrenic, zaburzenia równowagi, początkowo pobudzenie psychoruchowe, potem senność i śpiączka (niezbyt głęboka). W ciężkich zatruciach pojawiają się drgawki, sztywność mięśni, zaburzenia oddychania, spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności serca (mogą też wystąpić bardzo ciężkie i różne zaburzenia rytmu serca).

Pierwsza pomoc, jeżeli zatruty jest przytomny, polega na wywołaniu wymiotów w celu usunięcia z żołądka niewchłoniętego leku. Jeśli jest nieprzytomny, postępowanie jak z chorym nieprzytomnym. W każdym przypadku zatrucia należy natychmiast wezwać lekarza. Leczenie prowadzi się w warunkach szpitalnych.

Zatrucia karbamazepiną (Tegretolem, Amizepiną)

Jest to lek przeciwpadaczkowy, stosowany też w przypadkach nerwobólu nerwu trójdzielnego oraz psychozach starczych. Ostatnio staje się on częstą przyczyną zatruć zamierzonych.

Objawy zatrucia to splątanie, początkowo pobudzenie i agresywność, zaburzenia orientacji, w ciężkich zatruciach dochodzi do głębokiej śpiączki z zaburzeniami oddychania, obniżeniem temperatury ciała i spadkiem ciśnienia tętniczego krwi.

Pierwsza pomoc taka jak przy zatruciu barbituranami.

Zatrucia analgetykami opioidowymi

Należą tu m.in. morfina, heroina, petydyna. Działają one tłumiąco na ośrodkowy układ nerwowy. Są silnymi środkami przeciwbólowymi. Rzadko są przyczyną zatruć zamierzonych, natomiast często są spotykane przedawkowania u osób uzależnionych. Na ogół są stosowane dożylnie (częściej od czystych preparatów morfiny jest wstrzykiwany tzw. kompot uzyskiwany ze słomy makowej i makiwara).

Objawy zatrucia to senność, zaburzenia mowy, śpiączka, zaburzenia oddychania, w bardzo ciężkim zatruciu spadek ciśnienia tętniczego krwi. Źrenice są bardzo wąskie (szpilkowate).

Pierwsza pomoc. Przeważnie chory wstrzykuje truciznę dożylnie, dlatego nie wywołuje się wymiotów. Dalsze postępowanie jak przy zatruciu barbituranami.

Zatrucia pochodnymi kwasu salicylowego (salicynami)

Najbardziej znany jest kwas acetylosalicylowy występujący w lekach jako Aspiryna, Asprocol, Calcipiryna, Polopiryna i wchodzący w skład wielu środków złożonych m.in. tabletek od bólu głowy. Salicylany wykazują działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyagregacyjne. Podane miejscowo działają słabo przeciwgrzybiczo albo keratolitycznie (złuszczają naskórek). Leki te często są przedawkowywane (szczególnie u dzieci), rzadziej służą do zatruć zamierzonych.

Objawy zatrucia to: nudności, wymioty, szum w uszach, niepokój, zawroty głowy. W ciężkich zatruciach mogą się pojawić halucynacje, śpiączka, przyspieszenie i pogłębienie oddechu, a następnie jego osłabienie, drgawki, podwyższenie temperatury ciała, czasami dochodzi do uszkodzenia nerek i wątroby.

Pierwsza pomoc jak w przypadku każdego zatrucia. Należy bezwzględnie wezwać lekarza. W ciężkich zatruciach leczenie szpitalne.

Zatrucia niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi

Do tej grupy leków należą powszechnie używane: diklofenak (Voltaren), indometacyna (Metindol), piroksykam (Piroxicam, Felden), fenylbutazon (Butapirazol).

Wzrasta liczba ostrych zatruć tymi lekami, zarówno zamierzonych, jak i przedawkowań (dotyczy to głównie dzieci).

Objawy zatrucia to: nudności, wymioty, bóle brzucha, zawroty głowy, zaburzenia orientacji i widzenia, senność (głęboka śpiączka rzadko), drżenia, drgawki, zaburzenia oddychania, spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności serca. Może dojść do uszkodzenia nerek, wątroby i zaburzeń hematologicznych.

Pierwsza pomoc taka jak w zatruciach barbituranami.

Zatrucia paracetamolem (Acetaminofenem, Acenolem, Panadolem, Tylenolem)

Obecnie jest to coraz częściej stosowany lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy, dlatego rośnie liczba zatruć zamierzonych i przypadkowych (również u dzieci) tym lekiem.

Paracetamol szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. W wątrobie ulega przemianom, a jeden z jego metabolitów powoduje martwicę komórek wątrobowych (w przypadku przedawkowania).

Objawy zatrucia występują dość późno (pierwsza doba może być bezobjawowa); należą do nich: nudności, bóle brzucha, wymioty, a następnie objawy uszkodzenia wątroby, tj. powiększenie wątroby, żółtaczka. W ciężkich zatruciach dochodzi do martwicy wątroby, może wystąpić również niewydolność nerek.

Pierwsza pomoc to bezzwłoczne wezwanie lekarza.

Zatrucia atropiną i środkami cholinolitycznymi

Alkaloidy tropanowe znajdują się w wielu roślinach psiankowatych, których przedstawicielami są: bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium), pokrzyk wilcza jagoda (Atrapa belladonna), lulek czarny (Hyoscyamus niger) i mlecznica odurzająca (Scopolia carnolica). Alkaloidy tropanowe zawarte w tych roślinach to przede wszystkim hioscyna, skopolamina i atropina. Syntetyczne odpowiedniki tych alkaloidów stosuje się jako leki spazmolityczne (przewód pokarmowy, układ moczowy, dychawica oskrzelowa). Zatrucia są notowane przeważnie u dzieci wskutek pomyłkowego spożycia owoców roślin zawierających alkaloidy tropanowe i wśród osób nadużywających w celu samoodurzenia.

Objawy zatrucia. Pierwszymi objawami są suchość i pieczenie w ustach, trudności w mówieniu, przełykaniu, wzmożone pragnienie. Zatruci są w stanie znacznego splątania umysłowego, pobudzenia słownego i ruchowego (czasami dochodzącego do szału). Mają zaburzenia widzenia z porażeniem akomodacji oraz halucynacje (omamy). Skóra jest sucha, ciepła, zaczerwieniona. Źrenice są szerokie. Czynność serca ulega przyspieszeniu, czasem występuje niemiarowość rytmu serca. Istnieje bolesne parcie na pęcherz z niemożnością oddania moczu. W przypadkach ciężkich zatruć po okresie pobudzenia następuje okres śpiączki, w którym może dojść do zatrzymania czynności serca i porażenia ośrodka oddechowego.

Pierwsza pomoc jak w każdym zatruciu. Niezbędne jest wezwanie lekarza i leczenie szpitalne.

Zatrucie tlenkiem węgla

Wszelkie gazy powstające w warunkach niecałkowitego spalania węgla są źródłem trującego tlenku węgla, gazu bez barwy i zapachu. Tlenek węgla (czad) występuje w gazach: spalinowych, świetlnym, przemysłowych (koksownie, gazownie), piecowym (piece hutnicze, piece węglowe źle przewietrzane). Do zatrucia CO dochodzi najczęściej przypadkowo wskutek używania wadliwych domowych instalacji gazowych (piecyki łazienkowe), zbyt wczesnego zamykania pieców domowych, przebywania w zamkniętym garażu podczas pracy silnika samochodowego lub wreszcie znajdowania się w atmosferze pożaru. Przy zatruciach-zaczadzeniach tlenek węgla wiąże się z hemoglobiną i powstaje karboksyhemoglobina. Powinowactwo tlenku węgla do hemoglobiny jest trzystakrotnie większe niż do tlenu. Karboksyhemoglobina jest niezdolna do przenoszenia tlenu, co prowadzi do niedotlenienia tkanek.

Objawy zatrucia. We wczesnym okresie występuje osłabienie, niepokój, tętniący ból i zawroty głowy. W miarę upływu czasu pojawia się senność, apatyczność, utrata świadomości, zaburzenia oddychania, przyspieszenie czynności serca, zaburzenia rytmu serca. Występuje uszkodzenie mięśnia serca (w badaniu EKG - niedokrwienie, a nawet cechy zawału). W późniejszym okresie zatrucia mogą uwidocznić się objawy uszkodzenia różnych struktur ośrodkowego układu nerwowego - w postaci porażeń, niedowładów, a także upośledzenia intelektualnego.

Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na wyniesieniu zatrutego ze skażonej atmosfery i przeniesieniu w miejsce z dostępem świeżego powietrza. Jeżeli jest on zamroczony, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej. Następnie natychmiast trzeba wezwać lekarza.

Zatrucia alkoholami

Zatrucie alkoholem metylowym

Alkohol metylowy (metanol, karbinol, spirytus drzewny) jest cieczą bezbarwną, lotną o zapachu przypominającym alkohol etylowy (etanol), dobrze rozpuszczalną w wodzie. Ma szerokie zastosowanie jako rozpuszczalnik. Występuje w niektórych preparatach gospodarstwa domowego, zwłaszcza w płynach do mycia szyb.

Metanol często jest traktowany jako substytut etanolu i pity zamiast niego. Jest przyczyną wielu ciężkich zatruć, przeważnie przypadkowych. Alkohol ten bardzo szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i jest następnie metabolizowany w wątrobie do znacznie od niego toksyczniejszych: aldehydu i kwasu mrówkowego. Te właśnie metabolity doprowadzają do powstania bardzo ciężkiej kwasicy metabolicznej prowadzącej do często nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza nerwu wzrokowego.

Objawy zatrucia. Początkowo są takie jak w upojeniu alkoholem etylowym - zapach alkoholu z ust, zaburzenia równowagi, mowy i orientacji, bóle głowy, wymioty, bóle brzucha, senność, śpiączka, potem pojawiają się zaburzenia oddychania (oddech przyspieszony, głęboki), spada ciśnienie tętnicze krwi, przyspiesza się czynność serca. Charakterystyczne dla tego zatrucia zaburzenia widzenia mogą pojawić się w różnym czasie zatrucia (mogą być znacznie opóźnione), ale zawsze są groźne (uszkodzenie nerwu wzrokowego przez metanol może doprowadzić do całkowitej ślepoty).

Pierwsza pomoc. Wywołanie wymiotów ma sens tylko w bardzo wczesnym okresie (metanol wchłania się w ciągu 2-4 godz.). Jeżeli pacjent jest przytomny, należy podać do wypicia 150-200 ml 25% alkoholu etylowego. Chorego nieprzytomnego powinno się ułożyć w pozycji bezpiecznej na boku. W każdym przypadku trzeba natychmiast wezwać lekarza. Leczenie musi przebiegać wyłącznie w warunkach szpitalnych.

Zatrucie glikolem etylenowym

Jest to oleista, bezbarwna ciecz o słodkim smaku, rozpuszczalna w wodzie. Glikol etylenowy (alkohol dwuwodorotlenowy) jest stosowany jako rozpuszczalnik, składnik płynów hamulcowych i płynów do chłodnic (płyn Borygo).

Do zatruć tym związkiem dochodzi na ogół przypadkowo. Dotyczy to przeważnie ludzi uzależnionych od alkoholu, którzy piją glikol etylenowy "zamiast" alkoholu spożywczego. Glikol etylenowy bardzo szybko wchłania się z przewodu pokarmowego i w wątrobie ulega metabolizacji do kwasu szczawiowego (przez aldehyd glikolowy i kwas glioksalowy).

Objawy zatrucia. Początkowo przypominają objawy występujące w upojeniu alkoholem etylowym - zaburzenia równowagi, mowy, orientacji, nudności i wymioty, zamroczenie. Po kilku godzinach następuje śpiączka, zaburzenia oddychania (oddech kwasiczy), przyspieszenie czynności serca, drgawki. Obserwuje się spadek diurezy, aż do całkowitego bezmoczu (ostra niewydolność nerek).

Pierwsza pomoc tak jak w zatruciu alkoholem metylowym.

Zatrucie alkoholem etylowym

Alkohol etylowy jest używką często spożywaną w nadmiernych ilościach. Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po l - 2 godz. W organizmie alkohol etylowy ulega utlenianiu do aldehydu octowego, dalej metabolizowanego do dwutlenku węgla i wody. Często jest wydalany przez płuca z powietrzem wydychanym ("probierz trzeźwości").

Objawy zatrucia. Stan typowego upojenia alkoholowego jest powszechnie znany. Stopień zaburzeń występujących w zależności od stężenia alkoholu we krwi przedstawia tabela (wg Du Pana). Zatruci alkoholem etylowym (3-4 promile we krwi) w stanie śpiączki mają zniesione czucie bólu i osłabiony odruch kaszlowy, zachowują natomiast odruchy spojówkowe i reakcję źrenic na światło. Skóra ich jest zwykle zaczerwieniona, czasem może występować sinica i nadmierne pocenie się. W ciężkich przypadkach dochodzi do zaburzeń oddechowych, przyspieszenia czynności serca i obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, nierzadko występuje niedocukrzenie, a czasem kwasica. Śmierć następuje wskutek porażenia ośrodka oddechowego.

Ilość alkoholu we krwi w promilach Objawy
0,1-0,5 bez uchwytnych zmian
0,5-1,0 zaburzenia ostrości widzenia i zdolności adaptacji do ciemności
1,0-1,5 euforia, przedłużony czas reakcji
1,5-2,0 jak wyżej + zaburzenia równowagi i koordynacji
2,0-2,5 spotęgowanie zaburzeń równowagi i koordynacji (stan silnego upojenia)
2,5-3,0 silne zaburzenia równowagi i koordynacji, zaburzenia świadomości
3,0-4,0 głęboka, a nawet śmiertelna śpiączka

Pierwsza pomoc. Postępowanie ogólne jest takie jak z chorym nieprzytomnym. W przypadkach ciężkich zatruć jest konieczne leczenie szpitalne.

Zatrucie alkoholem izopropylowym (izopropanolem)

Alkohol izopropylowy jest alkoholem jednowodorotlenowym używanym do nacierań, do czyszczenia szyb, znajduje się w płynach po goleniu, ma też zastosowanie w przemyśle. Jest związkiem dwukrotnie bardziej toksycznym niż alkohol etylowy. Zatruciu ulegają osoby nadużywające alkoholu, zdarzają się też zatrucia przypadkowe. Zatrucie może nastąpić drogą wziewną i doustną.

Objawy zatrucia, zarówno wziewnego, jak i doustnego, są podobne do objawów zatrucia alkoholem etylowym, jednak znacznie wcześniej występują nudności, wymioty, bóle brzucha. Chory staje się apatyczny, senny, traci przytomność. Występuje zniesienie odruchów, zaburzenia oddychania i śmierć.

Pierwsza pomoc. Postępowanie ogólne takie jak z chorym nieprzytomnym. Konieczne jest natychmiastowe wezwanie lekarza.

Zatrucia rozpuszczalnikami organicznymi

Są to substancje różnorodne pod względem chemicznym, płynne, odznaczające się dużą lotnością i dobrą rozpuszczalnością w tłuszczach. Kumulują się w tkankach bogatych w lipidy. Działają narkotycznie na ośrodkowy układ nerwowy (są używane przez osoby nadużywające do odurzania się przez wąchanie). Wykazują toksyczne działanie wielonarządowe. W praktyce toksykologicznej najczęściej notuje się zatrucia trójchlorkiem etylenu, czterochlorkiem węgla i benzyną.

Zatrucie benzyną

Jest ona bezbarwną, nierozpuszczalną w wodzie cieczą, o charakterystycznym zapachu, stosowaną jako rozpuszczalnik i materiał pędny. Wchłania się przez przewód pokarmowy, drogi oddechowe i skórę. Zatrucia benzyną należą najczęściej do przypadkowych. Wypicie łyku benzyny na ogół nie powoduje objawów zatrucia, mogą ewentualnie pojawić się nudności, wymioty, zawroty głowy. W ciężkich zatruciach występują zaburzenia równowagi, zamroczenie, senność, utrata przytomności, drgawki. Niebezpieczne jest zachłyśnięcie się benzyną (podczas wymiotów, szczególnie u małych dzieci) może wtedy dojść do toksycznego obrzęku płuc lub chemicznego zapalenia płuc. Miejscowo benzyna drażni skórę i błony śluzowe, przy długotrwałym kontakcie może dojść do oparzeń.

Pierwsza pomoc. Należy choremu zapewnić świeże powietrze. W przypadku skażenia skóry trzeba zdjąć odzież i zmyć skórę (jeśli nie ma oparzeń) wodą z mydłem. Skażone oczy koniecznie płukać dużą ilością wody (pod bieżącym strumieniem). Nie wywoływać wymiotów, nie podawać mleka. tłuszczów. Jeżeli chory jest zamroczony, powinno się ułożyć go w pozycji bezpiecznej na boku. Natychmiast wezwać lekarza. W przypadku wypicia niewielkiej ilości benzyny leczenie szpitalne nie jest konieczne.

Zatrucie trójchloroetylenem (Tri)

Trójchloroetylen jest cieczą bezbarwną o charakterystycznym zapachu podobnym do chloroformu, trudno rozpuszczalną w wodzie, dobrze natomiast rozpuszczającą się w tłuszczach, alkoholu i eterze. Ma zastosowanie jako rozpuszczalnik. Zatrucie może nastąpić drogą wziewną lub przez przewód pokarmowy, a w wysokich stężeniach nawet przez skórę.

Objawy zatrucia to zapach rozpuszczalnika z ust, nudności, wymioty, zamroczenie, senność, śpiączka, poszerzenie źrenic. Po kilku następnych godzinach często występuje krótkotrwała pozorna poprawa stanu chorego, po której ponownie zapada w śpiączkę. W ciężkich zatruciach dochodzi do przyspieszenia czynności serca i poważnych zaburzeń jego rytmu. Miejscowo trójchloroetylen drażni skórę i błony śluzowe.

Pierwsza pomoc jest taka jak w zatruciu benzyną.

Zatrucie czterochlorkiem węgla (tetrą)

Jest on bezbarwną, lotną cieczą nierozpuszczalną w wodzie. Rozpowszechniony w użyciu jako rozpuszczalnik, składnik gaśnic przeciwpożarowych tetrowych, fumigant (preparat stosowany w postaci gazowej). Jest to jedna z bardziej toksycznych substancji. Może być przyczyną ciężkiego zatrucia nawet po kontakcie wziewnym. Wchłania się również dobrze przez przewód pokarmowy i skórę.

Objawy. Zatrucia ostre mają przebieg dwufazowy. Po upływie kilku godzin od momentu zatrucia występują nudności, wymioty, silne bóle brzucha, które najczęściej są kojarzone z zatruciem pokarmowym. Dolegliwościom tym towarzyszą bóle głowy, zawroty głowy, zaburzenia świadomości, do śpiączki włącznie. Występują zaburzenia oddychania, zaburzenia rytmu serca, drgawki. Po l -2 dniach przebiegających bez innych dolegliwości pojawia się żółtaczka, zmniejsza się ilość oddawanego moczu, aż do całkowitego bezmoczu (niewydolność nerek). Śmierć następuje wśród objawów śpiączki wątrobowej.

Pierwsza pomoc przy zatruciach wziewnych polega na zapewnieniu świeżego powietrza, sztucznym oddychaniu, podawaniu tlenu. Przy zatruciach kontaktowych należy usunąć ubranie i zmyć ciało wodą z mydłem. Zawsze jest konieczne wezwanie lekarza i leczenie szpitalne.

Zatrucia grzybami

W Polsce rośnie wiele gatunków grzybów, których spożycie wywołuje objawy zatrucia, ale tylko jeden z nich powoduje zatrucie śmiertelne. Grzybem tym jest muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) i jego białe odmiany: muchomor jadowity (Amanita virosa) i muchomor wiosenny (Amanita \ernalis). Wywołują one 90% śmiertelnych zatruć grzybami. Grzyb ten jest najczęściej mylony z kanią, pieczarką łąkową i gąską zieloną. Różni się od wspomnianych m.in. tym, że ma dwa kołnierzyki, jeden u podstawy trzonu, a drugi w górnej jego części. Duża śmiertelność w zatruciu muchomorem sromotnikowym powinna być przestrogą dla niedoświadczonych zbieraczy grzybów. Rozpoznawanie trujących grzybów na podstawie ich gorzkiego smaku, czernienia srebrnej łyżki lub cebuli w trującej potrawie grzybowej, zżółknienia grzyba po posoleniu jest całkowicie fałszywe i zawodne!

Zatrucia muchomorem sromotnikowym charakteryzują się wielogodzinnym opóźnieniem w wystąpieniu pierwszych objawów od momentu spożycia, bardzo ciężkim przebiegiem i wysoką śmiertelnością.

Czynnikami toksycznymi zawartymi w muchomorze sromotnikowym są dwie grupy polipeptydów: mniej toksyczne falotoksynyi bardziej groźne amanitotoksyny z amanityną na czele. Toksyny te są odporne na wysoką temperaturę (gotowanie nie niszczy ich) i na enzymy trawienne.

Objawy zatrucia pojawiają się późno (6-48 godz., przeciętnie 12 godz.). Są to początkowo nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka. Po upływie doby lub później pojawia się żółtaczka, skaza krwotoczna, skąpomocz. W ciągu następnych dni rozwija się ostra niewydolność nerek i wątroby. Zgon następuje wśród objawów śpiączki wątrobowej.

Zatrucia innymi gatunkami grzybów mogą powodować objawy ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego (tęgoskór, borowik szatan, mleczaj). Po spożyciu niektórych grzybów (strzępiaki, lejkówki) oprócz ww. objawów żołądkowo-jelitowych mogą wystąpić tzw. objawy muskarynowe - ślinotok, łzawienie, pocenie się. Natomiast po zjedzeniu muchomora czerwonego występują objawy atropinowe - szerokie źrenice, pobudzenie psychoruchowe, omamy wzrokowe i słuchowe. Spożywanie olszówek może prowadzić do uszkodzenia wątroby, a zasłoniaka rudego do uszkodzenia nerek i wątroby.

Pierwsza pomoc polega na wywołaniu wymiotów, zabezpieczeniu wymiocin i resztek potrawy grzybowej do badania mykologicznego oraz na natychmiastowym wezwaniu lekarza lub udaniu się do szpitala.

Zatrucia metalami i metaloidami

Są to dość rzadkie zatrucia, ale przebieg mają ciężki i są obarczone dużym wskaźnikiem śmiertelności. Zatrucia wziewne są najczęściej konsekwencją narażenia zawodowego, natomiast w praktyce toksykologicznej spotykamy się z ostrymi zatruciami przypadkowymi lub samobójczymi, a nawet zbrodniczymi.

Rtęć

Rtęć metaliczna nie jest toksyczna. W przypadku wypicia rtęci metalicznej (często z rozbitego termometru) należy podać środek przeczyszczający w celu szybszego usunięcia jej z przewodu pokarmowego. Uwalniane pary z drobin rtęci (np. z rozbitego termometru) są toksyczne i powodują zatrucia przewlekłe. Związki nieorganiczne rtęci dobrze rozpuszczalne w wodzie (np. sublimat) wywołują objawy ciężkiego krwotocznego nieżytu przewodu pokarmowego i niewydolność nerek. Organiczne związki rtęci (np. nasienne zaprawy rtęciowe) są niebywale toksyczne i wywołują ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.

Chrom

Sole chromu, chromiany i dwuchromiany są używane do wyrobu barwników i farb (żółte farby), w garbarstwie i analityce. Powodują początkowo objawy krwotocznego nieżytu żołądkowo-jelitowego, a następnie doprowadzają do uszkodzenia nerek i wątroby (ciężka niewydolność tych narządów).

Związki ołowiu

Ołów jest jednym z najtoksyczniejszych metali. Szeroko stosowany w przemyśle, powoduje stałe zanieczyszczenie środowiska, a często również przewlekłe zatrucia u ludzi. Bywa też przyczyną ostrych zatruć, które mogą być skutkiem jednorazowego przyjęcia związku ołowiu lub gwałtownego zwiększenia stężenia tego pierwiastka w organizmie wskutek uruchomienia go z depozytów tkankowych (głównie z kości).

W ostrym zatruciu na początku dominują objawy żołądkowo-jelitowe, potem pojawia się ostra encefalopatia, tj. objawy z ośrodkowego układu nerwowego. Może dojść do uszkodzenia nerek i wątroby. Zmiany w układzie krwiotwórczym (anemia) są charakterystyczne głównie dla przewlekłych zatruć tym metalem.

Szczególnie toksycznym związkiem ołowiu jest czteroetylek ołowiu, środek przeciwstukowy, dodawany do benzyny. Uszkadza on głównie ośrodkowy układ nerwowy w sposób nieodwracalny. Wypicie nawet kilku mililitrów tego związku prowadzi nieuchronnie do śmierci.

Arszenik (trójtlenek arsenu)

Jest to biały proszek, bez zapachu, nierozpuszczalny w wodzie. Stosuje się go do produkcji barwników i pestycydów, w stomatologii używa się jako pasty arszenikowej do niszczenia miazgi zęba (w tej postaci najczęściej zażywany w celach samobójczych). Jest to silna trucizna komórkowa, wywierająca wielonarządowe działanie.

Objawy zatrucia to: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka niezwykle nasilona, prowadząca szybko do znacznego odwodnienia i w konsekwencji do wstrząsu. W późniejszym okresie dochodzi do uszkodzenia wątroby i nerek. Po kilku tygodniach mogą rozwinąć się objawy zapalenia wielonerwowego.

Pierwsza pomoc w zatruciach metalami polega na: wywoływaniu wymiotów, podaniu do picia białka jaj kurzych, ewentualnie mleka. W razie skażenia skóry należy zmyć ją obficie wodą. Koniecznie trzeba wezwać lekarza i leczyć chorego w szpitalu.

Zatrucia pestycydami

Pestycydami nazywa się preparaty chemiczne stosowane do walki ze szkodnikami i chorobami roślin. Środki te są tak liczne i różnorodne pod względem budowy chemicznej, że ich klasyfikacja pod tym kątem sprawia duże trudności. Spośród wielkiej liczby pestycydów najczęściej spotykane grupy chemiczne to: węglowodory chlorowane, związki fosforoorganiczne, karbaminiany pochodne pyretroidów.

Stopień toksyczności pestycydów określa się klasą toksyczności. Pestycydy klasy I i II są truciznami, III i IV - substancjami szkodliwymi, V - praktycznie są nieszkodliwe. Aktywność biologiczna pestycydów zależy od substancji czynnej, która jest głównym składnikiem każdego preparatu. Stopień toksyczności może się zwiększać lub zmniejszać w zależności od nośnika lub rozpuszczalnika substancji aktywnej. W zależności od formy użytkowej pestycydy dzieli się na:
- preparaty do opylania w proszku,
- preparaty do opryskiwania w płynie,
- fumiganty (preparaty stosowane w postaci gazowej),
- granulaty.

Zatrucia węglowodorami chlorowanymi

Są to związki chemiczne dobrze rozpuszczające się w lipidach, łatwo kumulujące się w tkankach organizmów żywych (zwłaszcza w tkance tłuszczowej i narządach bogatych w lipidy), odporne na czynniki detok-sykacyjne (odtruwające) i trwałe w środowisku zewnętrznym.

Są częściej przyczyną zatruć przewlekłych. Najbardziej rozpowszechnionym preparatem z tej grupy był DDT (dwuchlorodwufenylotrójchloroetan), obecnie w większości krajów wycofany z użycia. Innymi preparatami są np.: Aludryna, Dieldryna, Endryna, Heptachlor, Izodryna, Lindan, Metoksychlor, Tiodan. Z nielicznymi wyjątkami preparaty te są już wycofane lub wycofywane z produkcji ze względu na trwałość i wieloletnie zaleganie w glebie.

Objawy ostrego zatrucia węglowodorami chlorowanymi charakteryzują się narastającym niepokojem, lękiem, podnieceniem ruchowym. któremu towarzyszyć mogą zaburzenia koordynacji ruchów. Wcześnie pojawia się ślinotok, nudności i gwałtowne wymioty. Następnie narasta osłabienie, uczucie mrowienia w okolicy ust, drętwienie języka, zawroty i bóle głowy, drętwienie kończyn. Po kilku godzinach mogą wystąpić drżenia mięśni, drgawki. W bardzo ciężkich przypadkach rozwija się obrzęk płuc. Późnymi powikłaniami mogą być zapalenia wielonerwowe, porażenia i zaniki mięśniowe.

Pierwsza pomoc. U osób zatrutych drogą doustną, przytomnych, należy spowodować wymioty. W zatruciach kontaktowych usunąć odzież, zmyć ciało wodą z mydłem. W każdym przypadku natychmiast wezwać lekarza. Nie podawać do picia mleka, tłuszczów, alkoholu. Konieczne leczenie szpitalne.

Zatrucia związkami fosforoorganicznymi

Do tej grupy środków należy wiele związków będących bardzo silnymi truciznami. Najczęściej stosowane preparaty to: Anthio, Bi-58, Diazinon, Ekatin, Eolofos, Foschlor, Gardona, Lebaycid, Metasystox, Metofos, Nemafos, Nogos, Nuvan, Ovadofos, Phytosol, Primicid, Szklarniak, Winylofos, Zolone.

Związki fosforoorganiczne są substancjami krystalicznymi lub oleistymi, nierozpuszczalnymi w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczającymi się w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych.

Działanie ich polega głównie na wiązaniu i blokowaniu w organizmie enzymu - esterazy acetylocholinowej (acetylocholinesterazy) rozkładającej acetylocholinę. Dochodzi do nadmiernego nagromadzenia się acetylocholiny w synapsach nerwowych i płytkach nerwowo-mięśniowych i wystąpienia objawów zatrucia.

Zatrucia wziewne (np. podczas opryskiwania) są rzadkie i na ogół przebiegają prawie bezobjawowo. Doustne zatrucia, zwłaszcza gdy pestycyd należy do I lub II klasy toksyczności, mogą być niezwykle groźne dla chorego.

Objawy zatrucia to: obifte pocenie się, ślinotok, łzawienie, kaszel, wzmożone wydzielanie w oskrzelach, wymioty, bóle brzucha, biegunka, zwężenie źrenic (szpilkowate), bradykardia (zwolnienie czynności serca), drżenie włókienkowe, drgawki, osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia oddychania, w ciężkich zatruciach śpiączka.

Pierwsza pomoc jak w zatruciach węglowodorami chlorowanymi.

Zatrucia karbaminianami

Do tej grupy pestycydów należą m.in. preparaty, takie jak: Baygon, Karbatox, Pirimor, Unden. Działanie tych związków jest podobne do działania związków fosforoorganicznych, ale ponieważ blokowanie acetylocholinesterazy jest krótkotrwałe i odwracalne, nie dochodzi do ciężkich zatruć, jak w przypadku poprzednio opisywanej grupy pestycydów.

Objawy zatrucia są podobne, ale szybko przemijają.

Pierwsza pomoc jak przy zatruciach związkami fosforoorganicznymi.

Zatrucia substancjami żrącymi

Do substancji żrących należą: 1) silne kwasy nieorganiczne: kwas solny, azotowy, siarkowy, fosforowy; 2) niektóre kwasy organiczne: mrówkowy, octowy, mlekowy; 3) zasady nieorganiczne: wodorotlenek sodu, potasu, wapnia; 4) amoniak; 5) nadtlenek wodoru; 6) fenole; 7) podchloryny: sodowy, potasowy; 8) krzemiany: sodowy, potasowy; 9) sole alkaliczne: węglany, fosforany.

Substancje żrące są przyczyną zarówno zatruć samobójczych, jak i przypadkowych (te ostatnie są dość często spotykane wśród dzieci). Mogą być składnikami preparatów używanych do mycia i czyszczenia urządzeń sanitarnych szeroko stosowanych w gospodarstwie domowym, znajdują się również w płynach usuwających farby, lakiery oraz rdzę (odrdzewiacze).

Działanie substancji żrących polega na uszkodzeniu tkanek wskutek oparzeń chemicznych z martwicą skrzepową (kwasy) lub rozpływną (zasady). Oprócz zmian miejscowych może dojść do objawów ogólnoustrojowych w postaci zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej. Niektóre substancje żrące (np. fenol, lizol) mogą uszkodzić narządy miąższowe. Wdychanie par tych substancji lub zachłyśnięcie się nimi może doprowadzić do ciężkiego toksycznego obrzęku płuc.

Objawy zatrucia. Występują one na skórze w postaci zaczerwienienia, pieczenia, bólu, obrzęku, pęcherzy. Oczy mogą piec, być zaczerwienione lub łzawić. W przewodzie pokarmowym pojawiają się bóle w jamie ustnej, przełyku i nadbrzuszu, wymioty często krwiste, biegunka krwawa (lub czarne stolce). Powikłaniami mogą być: wstrząs, perforacja przełyku (a w konsekwencji może dojść do zapalenia śródpiersia) lub żołądka (wtedy powikłaniem jest zapalenie otrzewnej). Późnymi powikłaniami są zwężenia i blizny w przewodzie pokarmowym. W układzie oddechowym występuje drapanie w gardle, ból za mostkiem, kaszel, duszność, odkrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią. Może wystąpić obrzęk płuc i obrzęk głośni.

Pierwsza pomoc. W przypadku skażenia skóry należy zdjąć odzież, zmyć skórę wodą, a w przypadku skażenia oczu - przemywać je obficie bieżącą wodą. W zatruciu doustnym należy sprowokować wymioty tylko do 15 min od momentu wypicia, potem podać do wypicia wodę (nie więcej niż dwie szklanki), mleko, białka jaj kurzych (w zatruciach kwasami podać soki owocowe, w zatruciach zasadami - roztwór kwasu octowego złożony z dwóch łyżeczek octu na szklankę wody). Jeśli od momentu zatrucia upłynęło więcej niż l godz. należy zrezygnować z podawania czegokolwiek doustnie. Przy zatruciu drogą wziewną trzeba chorego wynieść na świeże powietrze i zapewnić mu spokój. Konieczne jest natychmiastowe wezwanie lekarza.

Zatrucie formaldehydem (aldehydem mrówkowym)

Formaldehyd jest gazem o ostrym, nieprzyjemnym zapachu, dobrze rozpuszczalnym w wodzie oraz w rozpuszczalnikach organicznych. 40% wodny roztwór formaldehydu zwany jest formaliną. Ma zastosowanie jako środek odkażający, utrwalający tkanki (denaturuje białko). Jest środkiem silnie drażniącym błony śluzowe, tworzącym nieodwracalne połączenia z białkiem komórek, co prowadzi do ich uszkodzenia lub obumarcia.

Objawy zatrucia wziewnego to: podrażnienie spojówek oczu połączone z silnym łzawieniem, kaszel, ból za mostkiem, duszność. Przy dużych stężeniach może wystąpić obrzęk głośni. W ciężkich zatruciach może dojść do obrzęku płuc i niewydolności oddechowej.

Objawy zatrucia drogą pokarmową to: natychmiastowe silne bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka. W ciężkich zatruciach dochodzi do utraty przytomności, zapaści.

Pierwsza pomoc jak w zatruciach substancjami żrącymi.

Oceń treść:

0
Brak głosów

Komentarze

Lucjan z Szamotuł (niezweryfikowany)

A co na to wszystko Paweł Janas ?

Anonim (niezweryfikowany)

wszystko to nie jest smieszne. eh ja pracowalam za granica w bardzo szkodliwych warunkach (aluminium, aceton, lakiery) gdy uskarzalam sie na bole glowy i zawroty oraz niszczaca sie coraz bardziej cere pracodawca zagrozil mi zwolnieniem i zwolnil mnie a teraz bez uzpieczenia ledwo zywa dogorywam w domu.. pewnie juz niedlugo

kamikaze (niezweryfikowany)

cyba se zarzuce aldehyd mrokwowy , tylko ile mam tego wziąźć ? ;)

czytelnik (niezweryfikowany)

dobra stona

butla (niezweryfikowany)

"Pić to tża umić"

Zajawki z NeuroGroove
  • Pierwszy raz
  • Pseudoefedryna

Nastawienie pozytywne, wieczorne zamulanie przy komputerze.

Witam, pierwszy raporcik więc trochę wyrozumiałości jeśli można prosić ;).

Trochę chory więc było trzeba wybrać się do apteki, zafundowałem sobie paczkę boxagrippalu ( nie wiem czy w Polsce jest dostępny ). Jedna sztuka zawiera 200 mg ibuprofenu i 30 mg chlorowodorku pseudoefedryny. 

21:30 - Biorę 10 tabsów i popijam mocną kawką.

Siedzę, skroluje facebooka, na słuchawkach grają rapsy i kończę palić fajkę. 

22:30 - No coś tam niby się dzieję lekkie pobudzenie, serducho zaczęło szybciej pikać pozatym nic ciekawego.

  • 2C-P
  • Pozytywne przeżycie

środek lipca, dość chłodna noc jak na warunki letnie, skraj pobliskiego lasu, w oddali sporadycznie daje o sobie znać burza, nastawienie pozytywne, lekki niepokój przeplatany podnieceniem (więcej w tekście)

Turn on

  • Amfetamina

Nazwa substancji : amfetamina (o.k. 0,4 grama dobrego, białego proszku, przyjęte donosowo), 3 tabletki (pentagramy, doustnie)


Poziom doświadczenia: marihuana, haszysz, amfetamina, ekstazy, DXM, benzydamina, efedryna, kodeina, tramal, terezepam, guarana