Przemysłowe zastosowania konopi

Polskie realia

Na świecie za konopie przemysłowe uważa się rośliny z gatunku Cannabis sativa o zawartości tetrahydrokanabinoli (THC) poniżej 1%. Polskie normy są jeszcze bardziej rygorystyczne i do uprawy dopuszczają odmiany tzw. "konopi włóknistych" zawierające poniżej 0,30% THC [1]. To oczywiście zbyt mało, by mogły służyć jako środek odurzający - łatwiej chyba upić się piwem "bezalkoholowym" (gdyby ktoś nie wiedział, zawiera 1 - 1,5% etanolu). Nawet bardzo słaba marihuana ma przynajmniej 2% THC, a na dodatek w przemysłówce większość wśród kanabinoli stanowi CBD (kanabidiol), związek o dość nieprzyjemnym, otępiającym i usypiającym działaniu. Mimo tak niewielkiej ilości substancji psychoaktywnych, uprawa konopi włóknistych jest u nas ściśle kontrolowana. Przede wszystkim podlega kontraktacji - oznacza to że rolnik przed założeniem uprawy musi mieć już podpisaną umowę z odbiorcą surowca. Tak więc nie ma mowy o wolnorynkowych zasadach handlu konopiami. Co więcej, na każdą hodowlę należy uzyskać pozwolenie wojewody, który z kolei ograniczony jest limitem upraw nałożonym przez ministrów. Z nieoficjalnych informacji wynika, że wielu wojewodów dla "świętego spokoju" nie wydawało ani jednego zezwolenia. Ustawa nakłada na rolników także obowiązek zabezpieczenia uprawy przed wstępem niepowołanych osób. W takich warunkach hodowla konopi traci sens. Ilość formalności odstrasza zarówno rolników, jak i firmy, które mogłyby przetwarzać plony.

Uprawa konopi na świecie

Opiszę tutaj pokrótce sytuację w USA, jako że tam właśnie zaczęła się prohibicja, która potem rozpełzła się na niemalże cały świat. Jeśli interesuje cię ponad 100-wieczna tradycja uprawy konopi, lub chcesz poznać szczegóły opisanych poniżej wydarzeń, przeczytaj historię konopi w dziejach ludzkości.

Pierwsze nasiona konopi dotarły do Ameryki wraz z Kolumbem. W tamtych czasach była to jedna z najważniejszych roślin uprawnych, a rozwój ogromnej floty żaglowców wymagał stałych i obfitych dostaw włókna roślinnego. Dlatego też amerykańscy farmerzy, głównie z obszarów Kentucky i Wisconsin, szybko zajęli się wysiewem konopi. Do końca XIX wieku niemalże wszystkie ubrania były pochodzenia konopnego, podobnie jak i wszelki papier. Było to zboże tak cenne, że od 1631r po drugą połowę XIXw. stanowiło legalny środek płatniczy [2].

Produkcja konopi wzrosła dramatycznie w 1930r., niedługo po wynalezieniu dekortykatora - maszyny do oddzielania włókna z łodyg rośliny. Wynalazek ten pozwolił zautomatyzować najbardziej pracochłonną i kosztowną część obróbki. Ogromne możliwości, jakie dzięki niemu stworzono, sprawiły że konopie nazwano "milionowym zbożem" [3].

Niestety, w 1937r. rząd USA wprowadził zaporowy podatek w wysokości $1,00/uncję na wszelkie wyroby konopne [4]. Było to w dużej mierze owocem intrygi uknutej przez szefów koncernu DuPont, czołowego producenta papieru drzewnego i włókien sztucznych. Oczywiście tak wysoki podatek sprawił, że jakakolwiek uprawa konopi stała się nieopłacalna i szybko upadła.

Japońska inwazja na Filipiny szybko obnaża hipokryzję rządu. Ameryka odcięta od tamtejszych dostaw włókna konopnego na potrzeby wojska, musi sobie radzić sama [5]. Ministerstwo rolnictwa rozprowadza wśród farmerów nasiona oraz propagandowy film "Hemp for Victory!", zachęcający do uprawy tej rośliny [6].

Po wojnie dawne zakazy zostają przywrócone i pola konopi znikają. Ostatnie uprawy na małą skalę są prowadzone do lat 50-tych [7], kiedy to prawo zaczyna traktować wszelkie odmiany konopi za surowiec do produkcji marihuany. Stan ten trwa do dziś - uprawa wszelkich roślin z gatunku konopi jest zabroniona, choć od dawna znane są odmiany o znikomej zawartości THC.

W innych rejonach świata konopie są uprawiane, choć wielkość produkcji jest śmiesznie mała - stanowi około 0,005% światowej produkcji bawełny, będąc jednocześnie mniejszą nawet od produkcji jedwabiu! Większość pól konopnych (ponad 60%) znajduje się na terenach Chin i Indii [8]. W Europie największymi producentami są Rumunia, Hiszpania i Francja. Do krajów uprawiających konopie dołączyła ostatnio Wielka Brytania (w 1994r.) oraz Kanada (w 1994r.).

Zastosowania

Konopie dają trzy rodzaje użytecznego surowca: włókno, łyko i nasiona. Zwykło się uważać, że konopie są uprawiane wyłącznie dla włókna, mimo że łyko i nasiona mają jeszcze więcej zastosowań w gospodarce.

• Włókno:

  Łodygi konopi składają się w 20% z włókna. Jest to najmocniejsze na świecie włókno pochodzenia naturalnego [9,10], cenione ze wzgledu na swą wytrzymałość i długowieczność, jako składnik tkanin, sznurków i papieru.

  • Tekstylia: Z włókna konopnego można stworzyć wszelkie tkaniny, od delikatnej bielizny począwszy, na szorstkim płótnie kończąc [3]. Od czasów gdy konopie uprawiano i u nas, techniki obróbki włókna tak posunęły się naprzód, że konopne ubranie nie musi już oznaczać ciężkich i szorstkich szmat. Współczesny materiał z konopi jest silniejszy, cieplejszy, delikatniejszy, a przede wszystkim bardziej długowieczny niż bawełna [2].
  • Sznurki: Nie bez powodu floty żaglowców wyposażano w olinowanie konopne. Spośród wszystkich włókien naturalnych, to właśnie jest najsilniejsze i najbardziej odporne na gnicie i słoną wodę [9].
  • Papier: Wręcz idealny do sporządzania archiwów. Nie żółknie z czasem, ani nie traci na wytrzymałości tak jak papier drzewny [11]. Z konopi można produkować papier dowolnego rodzaju [3].
• Łyko:

  Łyko stanowi 80% łodyg konopi. Są to miękkie części rośliny pozostałe po oddzieleniu długich włókien, złożone w 50% - 77% z celulozy [3,12], dzięki czemu są doskonałym surowcem do produkcji papieru i plastiku.

  • Papier: Jeden hektar konopi daje tyle masy papierowej, co cztery hektary lasu [12]. Co więcej, konopie jako rośliny jednoroczne, dostarczają surowca co rok, a ich skoszenie nie przynosi szkody środowisku, w odróżnieniu od wycinki lasu. Papier konopny może być wybielany bez produkcji szkodliwych dioksyn i jest dużo bardziej trwały niż papier drzewny [13].
    "Dioksyny należą do grupy związków określanych jako "parszywa dwunastka" (z racjii tego, że jest ich 12, ang. POP - persistent organic pollutants). Ich wspólną cechą jest duża stabilność w przyrodzie. Związki te były tematem dwóch konferecji (w Hadze i Johanesburgu) mających na celu wyeliminowanie ich z użycia. Dioksyny dobrze rozpuszczają się w tłuszczach, dlatego akumulują sie w organizmach z końca łańcucha pokarmowego - rybach, ptakach, ssakach (również w ciele czlowieka). Skutki - uszkodzenie układów rozrodczego, nerwowego i odpornościowego; uszkodzenie płodów; uszkodzenie nerek i wątroby; alergie. Nowa konwencja, zakazująca produkcji i stosowania POP, ustalona ostatecznie w Johanesburgu zacznie obowiązywać gdy zostanie ratyfikowana przez 50 krajów."[22]
  • Płyty paździerzowe: Sprasowane łyko konopne po sklejeniu żywicą fenolową daje odporne na ogień i wodę płyty, o dobrych właściwościach izolacyjnych [14]. Ocieplenia budynków były do niedawna jednym z powodów, dla którego hodowano w Polsce niewielkie ilości konopi.
  • Plastik: Pierwsze tworzywa sztuczne produkowano na bazie celulozy (np. celofan, celuloid). Konopne łyko jest jednym z najbogatszych źródeł celulozy [3]. W odróżnieniu od plastiku wytwarzanego z ropy naftowej, tworzywa celulozowe ulegają biodegradacji [11].
• Nasiona:

  Nasiona konopne dają dwie cenne substancje: olej i śrutę.

  • Olej stanowi 30% składników ziarna konopnego [15].
    • Jedzenie: Olej konopny w 70% składa się z nienasyconych kwasów tłuszczowych. Dzięki tak wysokiemu wskaźnikowi plasuje się w ścisłej czołówce olejów roślinnych [16]. Wspomniane kwasy są, szczególnie dziś, bardzo istotnym składnikiem pokarmowym, gdyż zwalczają cholesterol.
    • Paliwa: Mieszanka oleju z konopi i 15% metanolu to zamiennik dla oleju napędowego w silnikach diesla [17,18]. Jego spalanie produkuje o 70% mniej sadzy niż w przypadku oleju z ropy naftowej, a przy tym nie wprowadza do biosfery szkodliwych substancji z zewnątrz.
    • Farby i lakiery: Olej konopny szybko wysycha, pozostawiając cienką, elastyczną warstwę [19].
  • Śruta to stała pozostałość po ekstrakcji oleju z nasion. Mączka z nasion konopnych ze względu na wysoką (25%) zawartość białka, może stanowić świetny dodatek do mąki pszennej [18].
  • Całe ziarno w 20% składa się z lekkostrawnego białka [15] i jest smaczną przekąską podobnie jak nasiona słonecznika. Jest też doskonałe jako pokarm dla ptaków lub przynęta na ryby i do tych właśnie celów jest w Polsce najczęściej wykorzystywane.

Uprawa

Dzięki dużym możliwościom przystosowawczym konopie mogę rosnąć wszędzie, w odróżnieniu od innych cennych roślin. Bawełna czy soja, ze względu na duże wymagania środowiskowe, do wielu rejonów świata (także Polski) muszą być importowane, co znacznie odbija się na ich cenie. Tymczasem niezliczona masa dzikich odmian konopi porasta praktycznie całą kulę ziemską, za wyjątkiem pustyń i terenów polarnych.

Konopie to roślina prosta w uprawie, jednoroczna, w ciągu niespełna półrocznego cyklu życia osiągająca do 5 metrów [20]. Doskonale nadaje się do uprawy na zmianę z innymi zbożami [21]. Jej potężny system korzeniowy głęboko penetruje glebę, spulchniając ją i pozostawiając w świetnym stanie do przyszłego sezonu [3].

Koszta hodowli są znacznie niższe niż w przypadku np. bawełny. Nie ma potrzeby stosowania środków chwastobójczych - konopie są wysiewane gęsto, co przy ich szybkim wzroście sprawia, że zaduszą wszelkie konkurujące z nimi rośliny [9]. Rzadko też występuje konieczność użycia pestycydów, gdyż konopie mają niewielu wrogów wśród owadów [21].

Zyski

Po wielu latach przerwy, świat odkrywa konopie na nowo. Niestety, Polska jest nadal na szarym końcu ze swoimi starymi i bezsensownymi przepisami. W czasach gdy rolnicy nie mają pieniędzy by chronić swoje pola przed plagami, te odporne rośliny mogłyby im pomóc stanąć na nogi. Zamiast wycinania lasów, importowania bawełny i soji, moglibyśmy hodować konopie. Tym bardziej, że w Europie sytuacja jest niewiele lepsza i zyskalibyśmy świetny towar eksportowy. Czy taka szansa ma nam przejść koło nosa?